Học lịch sử từ những trải nghiệm di sản
Năm 2025, cùng với những sự kiện trọng đại của đất nước, các bảo tàng và di sản văn hóa đã trở thành “trường học mở” giàu sức hút đối với học sinh. Thông qua những chương trình giáo dục sáng tạo, thế hệ trẻ không chỉ học lịch sử trên trang sách, mà còn được chạm vào quá khứ, trải nghiệm và thẩm thấu giá trị văn hóa bằng chính giác quan và cảm xúc của mình.
Những điều bổ ích
Vừa qua, Bảo tàng Lịch sử quốc gia phối hợp với 4 trường tiểu học tại Lào Cai tổ chức chương trình trực tuyến “Theo dấu chân Bác” cho gần 1.000 học sinh. Đây là “tiết học kết nối” đưa lịch sử, tư tưởng và phong cách Hồ Chí Minh đến gần hơn với học sinh vùng cao thông qua công nghệ. Các em không chỉ quan sát hiện vật, nghe thuyết minh mà còn trực tiếp tương tác, trả lời câu hỏi, chia sẻ cảm nhận, khiến lịch sử trở nên sống động và dễ nhớ hơn.
Chia sẻ về hiệu quả của các tiết học kết nối trực tuyến kết nối giữa Bảo tàng và Nhà trường, cô giáo Lê Thị Ninh - đại diện Trường Tiểu học Lê Văn Tám chia sẻ: Tháng 2/2025, Trường Tiểu học Lê Văn Tám đã từng tham gia chương trình Tourday Online "Hào khí Điện Biên" và nhận thấy đây là một hình thức học tập và kết nối vô cùng hiệu quả, góp phần đổi mới phương pháp giáo dục khi kết hợp ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động dạy - học.
Chương trình Tourday Online "Theo dấu chân Bác" không chỉ mang đến kiến thức lịch sử, mà còn truyền cảm hứng, nuôi dưỡng tình cảm của thế hệ trẻ đối với Bác Hồ và mang lại trải nghiệm mới mẻ, bổ ích cho các em học sinh, khẳng định hiệu quả của mô hình giáo dục trực tuyến trong việc lan tỏa những giá trị lịch sử, văn hóa và nhân văn của Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.
Tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám, khoảng 30 chương trình giáo dục di sản được xây dựng cho học sinh nhiều lứa tuổi. “Lớp học xưa” giúp các em tập viết chữ bằng bút lông trên giấy dó, tìm hiểu thư pháp và tinh thần hiếu học. Các hoạt động như “Đi tìm linh vật”, “Khám phá bia Tiến sĩ”, “Ơ kìa con nghê”, hay “Vinh quy bái tổ” đưa học sinh đến gần hơn với di sản bằng cách chạm vào bia đá, quan sát hoa văn hay thử sức với nghề thủ công cổ truyền.
Không gian Hoàng thành Thăng Long lại hấp dẫn với “Em làm nhà khảo cổ” các em học sinh được tham quan khu di tích khảo cổ; tham gia trò chơi Đi tìm báu vật Hoàng cung; trải nghiệm tại hố khảo cổ giả định; vẽ hiện vật, ghép tranh, dập hoa văn…Đây là những hoạt động sáng tạo hấp dẫn. Thông qua những trò chơi và trải nghiệm sẽ giúp các em học sinh được trang bị những kiến thức cơ bản về lịch sử, văn hóa dần hình thành ý thức trân trọng, giữ gìn di sản văn hóa. Đồng thời, cung cấp không gian chung cho các hoạt động dựa trên văn hóa và sáng tạo.
Bảo tàng Hà Nội với diện tích 54.000m2 cũng mang đến nhiều chương trình thủ công thú vị như vẽ tranh trên nón lá, ghép tranh từ vải vụn, làm dép lốp hay thú nhồi bông. Vừa vui chơi, học sinh vừa hiểu thêm đời sống người Việt xưa, gắn kết kiến thức sách vở với thực tiễn.
Đổi mới để hấp dẫn
Điểm chung ở các bảo tàng và di tích hiện nay là không ngừng đổi mới phương thức giáo dục, biến di sản thành một phần gần gũi trong đời sống. Thay vì chỉ thuyết minh đơn điệu, các chương trình được thiết kế đa dạng, tăng tính trải nghiệm, khuyến khích học sinh trực tiếp tham gia.
Sự kết hợp công nghệ số, thuyết minh đa phương tiện, mô hình hóa 3D, thực tế ảo… đã và đang giúp bảo tàng vượt ra khỏi giới hạn không gian trưng bày, đưa di sản đến nhiều vùng miền xa xôi. Với học sinh, đặc biệt là thế hệ trẻ, cách làm này khơi gợi niềm hứng thú tự nhiên, giúp các em chủ động tìm tòi và học hỏi.
Các chuyên gia văn hóa nhận định, giáo dục di sản theo hướng trải nghiệm không chỉ bồi dưỡng kiến thức lịch sử – văn hóa, mà còn nuôi dưỡng lòng tự hào dân tộc, rèn luyện kỹ năng mềm và khơi dậy sức sáng tạo. Đây cũng là con đường để bảo tàng thoát khỏi tình trạng “vắng bóng học sinh”, trở thành điểm hẹn quen thuộc của nhà trường và cộng đồng.
TS Lê Thị Minh Lý - Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia cho rằng, sự phát triển các chương trình giáo dục trong các bảo tàng, di tích phản ánh tầm quan trọng của các thiết chế văn hóa này với xã hội trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa. Bảo tàng là thiết chế văn hóa giáo dục có đối tượng công chúng rộng rãi. Trong đó, thế hệ trẻ vừa là công chúng mục tiêu vừa là công chúng tiềm năng.
Để bảo tàng, di tích thực sự trở thành không gian học tập và trải nghiệm hấp dẫn cho thế hệ trẻ, TS Nguyễn Anh Minh - Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam nhấn mạnh, các hoạt động trải nghiệm cần gắn liền với nội dung và chức năng của từng đơn vị. Bên cạnh đó, việc đổi mới và đa dạng hóa hình thức tổ chức là yếu tố quan trọng nhằm tăng sức hút. Các bảo tàng không chỉ xây dựng nội dung phù hợp với từng nhóm đối tượng, lứa tuổi mà còn phải ứng dụng công nghệ hiện đại để nâng cao tính tương tác, từ đó tăng cường hiệu quả giáo dục.
Cùng quan điểm, ThS Nguyễn Đắc Tới - nguyên Trưởng phòng Nghiên cứu di sản (Viện Nghiên cứu văn hóa và phát triển) cho rằng, để bảo tàng, di tích và các khu di sản thực sự trở thành không gian học tập và trải nghiệm hấp dẫn cho thế hệ trẻ, các chương trình giáo dục di sản cần được thiết kế bài bản, có phương pháp khoa học và áp dụng những cách tiếp cận mới.
“Các bảo tàng và di tích cần liên tục đổi mới trong cách truyền tải để người học cảm nhận rằng lịch sử không phải là điều xa vời mà luôn gắn bó mật thiết với đời sống hiện tại, trở thành nơi giáo dục trải nghiệm cho những thế hệ trẻ, bởi sau này, các em chính là những thế hệ sẽ quyết định số phận của di sản” - ông Tới nhấn mạnh.
