Hồi sinh làng mộc bên dòng La Giang

Sinh ra tại vùng đất có truyền thống đóng thuyền bên dòng La Giang, ông Nguyễn Văn Minh (trú tại xã Đức Minh, tỉnh Hà Tĩnh) lớn lên giữa tiếng cưa xẻ rộn ràng và mùi gỗ mới nồng nàn trong những buổi sớm. Năm lên 6 tuổi, ông Minh đã được bố và ông nội cho tập làm quen với cái búa, cái đục... những ký ức đầu đời về nghề mộc từng bước “thấm” vào người ông.

Khi nghề đóng thuyền truyền thống bị mai một bởi sự thay đổi của thị trường, ông Minh buộc phải rời xa công việc cha ông để lại. Để nuôi gia đình, ông bươn chải khắp nơi và làm đủ thứ nghề để kiếm tiền từ buôn lân đạm, gạo, vôi đến làm thuê. Tuy nhiên, trong suy nghĩ của mình, ông luôn trăn trở với nghề mộc mà cha ông để lại.

Bước ngoặt đến vào năm 2003, khi ông Minh tình cờ gặp một vị giáo sư từ Hà Nội về quê tìm thợ để làm nhà thờ bằng gỗ mít. Dù không còn vốn liếng, kinh nghiệm nghề mộc chỉ còn trong ký ức, ông Minh vẫn mạnh dạn nhận lời. Đến năm 2007, vị khách mới quay lại và chính thức giao cho ông thi công công trình trị giá 120 triệu đồng. Không có tài chính trong tay, ông xin ứng trước 15 triệu đồng để bắt đầu. “Khi ấy, tôi chỉ có niềm tin và một chút “liều”. Nếu không thử, thì cả đời sẽ không biết nghề mộc còn có thể đi xa đến đâu” - ông Minh nhớ lại.

Khoảng sân nhỏ trước nhà được tận dụng làm xưởng. Ông thuê 4 người thợ làng, cùng rong ruổi khắp các huyện miền núi để thu mua những gốc mít to bị vứt lại trong vườn. Không có bản vẽ kỹ thuật, ông đi tới các nhà thờ cổ, chụp ảnh, đo đạc, ghi chép tỉ mỉ từng kết cấu, hoa văn. Những kiến thức về mộng gỗ, liên kết cấu kiện cổ truyền được ông nghiên cứu lại từ đầu. Suốt gần nửa năm, nhóm thợ miệt mài làm việc trong tiếng cưa, tiếng đục rộn rã. Mỗi cây cột, thanh xà đều được xử lý kỹ để khi dựng không bị cong vênh.

“Các mối ghép, từ rui, mè, xà đến đầu hồi, phải ăn khớp tuyệt đối, chỉ lệch một vài milimet cũng không thể lắp kín. Có chi tiết chỉ cần sai một nhát đục là phải làm lại cả phần kết cấu. Đây là công trình tâm linh, mỗi thớ gỗ đều gắn với trách nhiệm của người thợ” - ông Minh cho hay.

Khi công trình hoàn thiện và được lắp dựng tại Hà Nội, vị khách tỏ ra rất hài lòng. Từ công trình đầu tiên ấy, ông Minh dồn tâm huyết mở rộng quy mô sản xuất, đầu tư máy móc và nâng cao tay nghề cho đội ngũ thợ.

Hiện nay, xưởng Minh Mít thi công hơn 20 công trình mỗi năm, giá trị dao động từ 500 triệu đến 5 tỉ đồng/công trình. Sản phẩm được đặt hàng từ khắp nơi: Hà Tĩnh, Nghệ An, Thanh Hóa, Hà Nội, TPHCM… Mỗi công trình đều giữ nguyên kiến trúc truyền thống, sử dụng 100% gỗ mít vườn nhà, chạm khắc bằng tay với hoa văn tinh xảo, mang đậm giá trị văn hóa, tâm linh của người Việt.

Theo ông, nghề làm nhà gỗ đòi hỏi thợ phải có tay nghề cao, đặc biệt là kỹ năng xử lý mộng gỗ và khả năng đọc không gian ba chiều. Theo ông Minh, việc dựng một căn nhà gỗ, nhìn ngoài thì đơn giản, nhưng thực tế, để từng chi tiết ghép nối khít, chịu lực đều và đảm bảo thẩm mỹ thì người thợ phải vừa tinh mắt, vừa chắc tay nghề. Sai một mối nối là hỏng cả công trình.

Xưởng mộc của ông hiện tạo việc làm thường xuyên cho hơn 30 lao động, chưa kể hàng chục lao động thời vụ. Mức thu nhập ổn định, thợ giỏi có thể đạt 20-30 triệu đồng/tháng.

Ông Lê Đình Tài - Phó Chủ tịch UBND xã Đức Minh cho biết, với cách làm nghề mộc mang dấu ấn riêng, xưởng mộc của ông Nguyễn Văn Minh đã tạo công ăn việc làm ổn định cho nhiều lao động trên địa bàn, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương ngày càng phát triển.

“Ông Minh là tấm gương điển hình trong phát triển kinh tế nông thôn gắn với gìn giữ nghề truyền thống. Không chỉ làm giàu cho bản thân, ông còn góp phần vực dậy làng nghề, truyền nghề cho thế hệ trẻ và đóng góp tích cực cho cộng đồng” - ông Tài cho hay.

Năm 2023, ông Nguyễn Văn Minh được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam vinh danh là một trong 100 “Nông dân Việt Nam xuất sắc”. Phần thưởng ấy không chỉ dành cho một người thợ tài hoa, mà còn là sự ghi nhận cho một tư duy nông nghiệp mới, biết làm nghề bằng cả trái tim, trí tuệ và trách nhiệm với quê hương.