Huỳnh Thúc Kháng với báo Tiếng Dân

Tháng 9/1926, Huỳnh Thúc Kháng và nhóm nhân sĩ trí thức yêu nước như Trần Mộng Bạch, Đào Duy Anh, Lê Văn Huân, Trần Đình Nam… họp hội nghị thành lập Việt Nam tiến bộ dân hội tại Đà Nẵng, nhưng đã bị Toàn quyền Đông Dương bác bỏ.

Không dừng lại, Huỳnh Thúc Kháng cụ thể hóa bằng con đường báo chí. Cuộc gặp gỡ giữa ông và các thân hữu như Đào Duy Anh, Nguyễn Xương Thái tại biển Mỹ Khê (Đà Nẵng) đã mở đầu cho hành trình hình thành một tờ báo.

Đào Duy Anh quyết định ở lại làm báo với Huỳnh Thúc Kháng. Để xuất bản báo chí, Huỳnh Thúc Kháng giao cho Đào Duy Anh khởi thảo điều lệ của công ty và tiến hành công việc tuyên truyền cùng huy động vốn. Huỳnh Thúc Kháng cử Đào Duy Anh vào Sài Gòn để tìm hiểu công việc làm báo, nhất là cách tổ chức bài vở. Sau 3 tháng quan sát thực tế, Đào Duy Anh trở lại Đà Nẵng để tiếp tục cùng với nhóm thân hữu xây dựng cơ cấu tổ chức bộ máy hoạt động của công ty Huỳnh Thúc Kháng.

PGS.TS Nguyễn Tất Thắng, Khoa Lịch sử, Trường ĐH Sư phạm (ĐH Huế) cho biết, trong quá trình chuẩn bị ra báo, cụ Huỳnh Thúc Kháng đã gặp gỡ và tham khảo ý kiến của chí sĩ Phan Bội Châu. Khi nêu ý tưởng đặt tên báo là Dân Thanh, cụ Phan gợi ý: “Đã là báo Quốc ngữ thì nên để tên Tiếng Dân, không rõ ràng hay sao?” - và từ đó, tên gọi Tiếng Dân chính thức ra đời.

Theo PGS.TS Nguyễn Tất Thắng, ngày 13/10/1926, trong phiên họp của Viện Cơ mật, Pierre Pasquier, Xử lý Thường vụ Toàn quyền Pháp cho biết Phan Bội Châu từng xin ra báo, nhưng được “khuyên” nên rút đơn, nay Huỳnh Thúc Kháng cũng xin ra báo, vậy ý kiến của Viện Cơ mật như thế nào. Hồ Đắc Trung và Nguyễn Hữu Bài đều đồng ý, nhưng kèm theo điều kiện kiểm soát chặt chẽ nội dung tờ báo.

Đến ngày 12/2/1927, Pasquier ký Nghị định cho phép ra báo Tiếng Dân. Điều 2 của Nghị định này quy định: “mỗi số báo phải nộp các bài một bản chữ Quốc ngữ và một bản dịch ra tiếng Pháp cho Tòa Khâm sứ Trung Kỳ ít nhất hai ngày trước khi công bố”. Mặc dù đồng ý nhưng với điều kiện tòa soạn phải đặt tại Huế để tiện cho việc kiểm soát, kiểm duyệt mọi ấn phẩm.

Ban Biên tập Tiếng Dân gồm: Huỳnh Thúc Kháng làm Chủ nhiệm kiêm Chủ bút, Đào Duy Anh làm Thư ký tòa soạn, thương gia Trần Đình Phiên làm quản lý, cùng một kế toán và một thư ký văn thư.

Số đầu tiên của Tiếng Dân ra mắt ngày 10/8/1927, xuất bản mỗi tuần hai kỳ vào thứ Năm và thứ Bảy, mỗi kỳ 4 trang. Trên trang đầu của số thứ hai, tờ báo in rõ dòng chữ Pháp “La voix du peuple” (Tiếng nói của dân) và chữ Hán “Dân Thanh”.

Trong bối cảnh xã hội bị kìm kẹp bởi chính quyền thực dân, sự ra đời của một tờ báo tiếng Việt, mang tinh thần phản biện và khai sáng như Tiếng Dân là một hành động táo bạo, bản lĩnh.

“Tiếng Dân là một tờ báo tiếng Việt đầu tiên ở Trung Kỳ, có uy tín nhất và sống lâu nhất ở trên đất Thần kinh. Báo Tiếng Dân đòi mở mang giáo dục, canh nông, tố cáo thực trạng bị áp bức, bóc lột của người dân, đòi tự do báo giới, lên tiếng bảo vệ thuần phong mỹ tục… Bản lĩnh những người làm báo có trách nhiệm, có lương tâm với nghề nghiệp và dũng cảm đối đầu với quyền lực đương thời” - PGS.TS Nguyễn Tất Thắng cho hay.

Không chỉ là cơ quan ngôn luận công khai của phong trào yêu nước, Tiếng Dân còn là một diễn đàn chính trị đậm nét. Theo ThS. Nguyễn Anh Tuấn, Hội Khoa học Lịch sử thành phố Huế, phong cách làm báo của cụ Huỳnh thể hiện rõ nét trong từng số báo. Theo quy định của chính quyền, mỗi số báo phải nộp trước ít nhất hai ngày để kiểm duyệt. Thông thường, các tòa soạn sẽ lấp chỗ trống bài bị cắt bằng quảng cáo. Nhưng cụ Huỳnh lại chọn cách... để trắng trang báo.

“Có những số ra báo Tiếng Dân trang 1, 2 bị để trắng hoàn toàn, chỉ ghi một hàng chữ đậm: “Tòa Kiểm duyệt bỏ trắng một bài dài”. Chính thái độ làm báo này của cụ Huỳnh đã làm nức lòng của những trái tim lương tri và cũng đã trở thành cái gai trong mắt của thực dân Pháp” - ThS. Nguyễn Anh Tuấn nhấn mạnh.

Trong suốt quá trình hoạt động báo chí, cụ Huỳnh Thúc Kháng viết hàng loạt bài dưới nhiều bút danh: Sử Bình Tử, Ưu Thời Khách, Thúc Tự Dân, Điền Dân, Hải Âu, Phi Bằng… Các bài viết không chỉ phơi bày sự giả dối, hà khắc của chế độ thực dân, phong kiến, mà còn phản ánh tinh thần phản biện sắc sảo, khôn khéo. Nhiều bài cụ viết công khai phê phán thể chế, nhưng cách dùng từ thận trọng đến mức đối phương không thể bắt bẻ.

Từ số đầu tiên phát hành ngày 10/8/1927 cho đến số cuối cùng bị đình bản ngày 24/4/1943, báo Tiếng Dân đã khẳng định chỗ đứng quan trọng trong lịch sử báo chí cách mạng Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế) - nơi được xem là trung tâm báo chí của cả nước.

Theo ThS. Nguyễn Anh Tuấn, trong Kỷ yếu Hội nghị văn hóa toàn quốc năm 1946, Tổng Bí thư Trường Chinh đã nhận xét: “Cụ Huỳnh Thúc Kháng thét Tiếng Dân giữa Kinh thành Huế”.

“Trong suốt 16 năm tồn tại và hoạt động dưới sự chỉ đạo của Chủ nhiệm kiêm Chủ bút Huỳnh Thúc Kháng, báo Tiếng Dân thực sự đã trở thành tiếng nói của dân, bênh vực cho quyền lợi của kẻ yếu thế, đồng thời biến tờ báo thành “vũ khí” tố cáo sự xảo trá của chính quyền thực dân, nói lên sự bất công xã hội, sưu cao thuế nặng, góp phần mạnh mẽ vào việc nâng cao sự giác ngộ chính trị của người dân” - ThS. Nguyễn Anh Tuấn đánh giá.