Khi di sản bước vào không gian số: Cần trách nhiệm và tri thức

PV Báo Đại Đoàn Kết đã có cuộc trao đổi với TS Lư Thị Thanh Lê - Khoa Công nghiệp văn hóa và Di sản, Trường Khoa học liên ngành và nghệ thuật (Đại học Quốc gia Hà Nội).

PV: Hiện nay các nền tảng trực tuyến đang ngày càng trở nên phổ biến. Theo bà, xu hướng này đã tác động thế nào đến việc truyền thông về di sản văn hóa?

TS Lư Thị Thanh Lê: Thực tế cho thấy, các nền tảng số như TikTok, YouTube, Facebook hay những trang web chuyên đề về văn hóa đã trở thành kênh thông tin quan trọng, đặc biệt hiệu quả trong việc tiếp cận giới trẻ. Trước đây, việc truyền thông về di sản chủ yếu thông qua các kênh truyền thống như truyền hình, phát thanh, báo chí... Ngày nay, không gian mạng đã mở rộng khả năng tham gia và chia sẻ nội dung tới rất nhiều đối tượng khác nhau.

Sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội đã khuyến khích nhiều cá nhân và tổ chức chủ động sáng tạo các nội dung liên quan đến di sản. Chỉ với một chiếc điện thoại thông minh, họ có thể ghi hình, chụp ảnh và đăng tải những nội dung mang dấu ấn cá nhân về di sản.

Đáng nói là, nhiều nhà sáng tạo không nhất thiết thuộc về một đơn vị truyền thông chuyên nghiệp nào. Họ là những cá nhân độc lập nhưng có đam mê và hiểu biết về di sản. Khi những sản phẩm của họ được đầu tư chỉn chu, đúng hướng, chúng hoàn toàn có thể thu hút sự chú ý rộng rãi và tạo ảnh hưởng tích cực trong cộng đồng.

Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng việc chạy theo xu hướng hay lượt xem dễ khiến chất lượng nội dung bị ảnh hưởng. Vậy theo bà, các nhà sáng tạo nội dung về di sản cần làm gì để bảo đảm tính chính xác và giá trị văn hóa?

- Đây là vấn đề rất cần thiết. Mỗi nhà sáng tạo sẽ có cách tiếp cận khác nhau có người làm việc một mình, có nhóm hoạt động chuyên nghiệp. Tuy nhiên, dù là mô hình nào, điều quan trọng vẫn là cần có sự nghiên cứu kỹ lưỡng.

Việc xây dựng nội dung về di sản không chỉ đơn giản là giới thiệu mà còn đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về giá trị, lịch sử, bối cảnh văn hóa… của từng di sản. Người làm nội dung cần cân nhắc các yếu tố về thông tin, cách diễn đạt và cả phản ứng có thể xảy ra từ công chúng – cả tích cực lẫn tiêu cực. Họ cần đặt câu hỏi: Liệu thông tin mình đang truyền tải đã đúng chưa? Có phù hợp với cộng đồng sở hữu di sản không? Có nguy cơ bị hiểu sai hay gây tranh cãi gì không?

Tôi nghĩ rằng, đảm bảo tính xác thực luôn là một thử thách, đặc biệt trong bối cảnh thông tin hiện nay rất đa chiều. Không phải nhà sáng tạo nào cũng có điều kiện tiếp cận tư liệu chuyên sâu hay được đào tạo bài bản về di sản học. Vì vậy, việc xây dựng mạng lưới liên kết với các chuyên gia, cơ quan chuyên môn, và nhất là cộng đồng sở hữu di sản là điều rất cần thiết.

Bà vừa nhắc đến cộng đồng sở hữu di sản, vậy theo bà, họ có vai trò như thế nào trong việc lan toả giá trị văn hóa Việt trên nền tảng số?

- Vai trò của họ là rất quan trọng. Để lan tỏa giá trị văn hóa một cách hiệu quả, các nhà sáng tạo nội dung cần sự hỗ trợ, góp ý, và phản hồi từ những người hiểu rõ nhất về di sản – đó là chính cộng đồng sở hữu di sản và các nhà nghiên cứu chuyên sâu trong lĩnh vực này.

Thông qua việc tham vấn chuyên gia, gặp gỡ người dân địa phương, lắng nghe các câu chuyện và thông tin từ thực tế, nhà sáng tạo có thể làm giàu nội dung và tránh được những sai sót không đáng có. Đồng thời, chính họ cũng cần nâng cao ý thức trách nhiệm với nội dung mình sản xuất: đảm bảo độ chính xác, phù hợp và hấp dẫn. Chỉ khi kết nối tốt giữa các bên – nhà sáng tạo, chuyên gia, cộng đồng – thì chúng ta mới có thể xây dựng được một không gian số lành mạnh, giàu giá trị, góp phần quảng bá hình ảnh di sản Việt một cách chân thực và sống động.