Khi thi ca cùng nhau cộng hưởng
Từ bao đời nay, thơ ca và âm nhạc luôn song hành, tạo nên những giá trị bền vững trong đời sống tinh thần dân tộc. Khi gặp nhau, hai loại hình nghệ thuật này không chỉ làm giàu cho nhau mà còn lan tỏa mạnh mẽ những giá trị văn hóa, góp phần khẳng định bản sắc Việt Nam trên bản đồ nghệ thuật thế giới.
Từ vần thơ đến giai điệu toàn cầu
Trong đời sống nghệ thuật đương đại, sự kết hợp giữa thơ và nhạc vẫn tiếp tục được làm mới. Không chỉ những tác phẩm kinh điển được phổ nhạc, mà cả thơ hiện đại, thậm chí thơ mạng, cũng trở thành chất liệu. Rap, indie, R&B, pop… đều khai thác thơ ca để làm giàu cho ca từ, tạo nên những ca khúc mang hơi thở mới.
Một ví dụ tiêu biểu là sự kiện đang được công chúng hết sức quan tâm gần đây, đó là ca sĩ Đức Phúc đăng quang Intervision 2025 với tiết mục “Phù Đổng Thiên Vương” của nhạc sĩ Hồ Hoài Anh. Bài hát lấy cảm hứng từ “Tre Việt Nam” của nhà thơ Nguyễn Duy, hòa quyện hình tượng anh hùng dân tộc Thánh Gióng với chất liệu âm nhạc hiện đại. Ở đây, thơ ca không chỉ nuôi dưỡng ý tưởng mà còn được âm nhạc đưa lên tầm quốc tế, tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ.
Nhà thơ Lữ Mai cho rằng, thơ ca vốn chứa đựng nhịp điệu, hình ảnh, nhạc tính và sức gợi cảm xúc, đó là những yếu tố mà âm nhạc luôn khao khát. Những vần thơ hay hoàn toàn có thể trở thành hạt mầm để nhạc sĩ gieo nên giai điệu, hòa âm. Ngược lại, âm nhạc chính là đôi cánh để thơ chạm tới số đông, vượt ra khỏi giới hạn tác phẩm văn học, chạm tới trái tim công chúng bằng âm thanh, nhịp điệu và sân khấu. Có thể nói, khi thơ và nhạc kết hợp, giá trị được nhân đôi: thơ thêm sức vang, nhạc thêm chiều sâu. Đó là mối lương duyên tự nhiên và bất tận, nơi ngôn từ hóa thành âm thanh, âm thanh nâng ngôn từ lên tầm phổ quát.
Còn từ góc nhìn của nhạc sĩ Đinh Văn Bình, quan niệm “thơ ca là nguồn cảm hứng bất tận cho âm nhạc và âm nhạc chính là đôi cánh đưa thơ bay xa” là hoàn toàn đúng. Bởi trong thơ có nhạc điệu, vần điệu, giàu hình ảnh và cảm xúc, đó là chất liệu tuyệt vời để nhạc sĩ thổi hồn thành giai điệu âm nhạc. Một bài thơ hay có thể chạm đến trái tim của nhiều người, nhưng khi khoác lên mình một giai điệu âm nhạc thì nó có sức lan tỏa mạnh mẽ tạo nên tên tuổi của nhà thơ và nhạc sĩ sáng tác.
Gìn giữ bản sắc trong sáng tạo
Âm nhạc giúp thơ đến với nhiều người hơn, có sức sống lâu hơn trong cộng đồng. Âm nhạc không chỉ đưa thơ bay xa mà còn làm cho ý thơ thêm lung linh, huyền ảo và sâu sắc hơn. Chính vì vậy, thành công của ca khúc Phù Đổng Thiên Vương là minh chứng cho sức sống mạnh mẽ, cho sự trường tồn của thơ ca Việt Nam khi được chắp cánh bởi giai điệu âm nhạc.
Nhạc sĩ Đinh Văn Bình cho rằng, trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc kết hợp thơ ca và âm nhạc vừa góp phần giữ bản sắc dân tộc Việt Nam, vừa tạo nên giá trị lan tỏa đến không chỉ khán giả trong nước mà còn vươn xa, lan tỏa rộng rãi đến bạn bè quốc tế. Để có sự kết hợp này, trước hết tác giả âm nhạc cần phải có trình độ chuyên môn cao, am hiểu sâu sắc về văn hóa, lịch sử, phong tục, tập quán và con người Việt Nam. Để từ đó thổi hồn vào những áng thơ ca truyền thống của dân tộc, đưa vào đó một giai điệu đẹp, hiện đại, hội nhập với thế giới. Đồng thời, cần sáng tạo, đổi mới và hiện đại hóa trong phong cách thể hiện; mạnh dạn phối khí, hòa âm theo xu hướng quốc tế, áp dụng công nghệ hiện đại, hình ảnh sáng tạo để ca khúc vừa thân thuộc, gần gũi với đông đảo nhân dân Việt Nam và vừa dễ dàng tiếp cận, gây ấn tượng, tạo sức lan tỏa với nhân dân thế giới.
Còn theo nhà thơ Lữ Mai, trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc kết hợp thơ ca và âm nhạc vừa giữ bản sắc, vừa có sức lan tỏa quốc tế, cần dựa trên một số nguyên tắc. Trước hết, phải giữ được lõi văn hóa dân tộc. Điều quan trọng không phải là trang trí bằng vài chi tiết dân gian, mà là thấm nhuần tinh thần văn hóa trong cách sáng tạo: từ hình tượng, ca từ, đến cách khai thác chất liệu. Khi tác phẩm toát lên hồn cốt của dân tộc, nó tự nhiên có sức nặng, chứ không chỉ dừng ở mức “bản sao toàn cầu”.
Tiếp đó, cần đặt tác phẩm trong ngữ cảnh quốc tế bằng hình thức thể hiện hiện đại, chuyên nghiệp. Âm thanh, phối khí, sân khấu, hình ảnh… phải đạt chuẩn toàn cầu để thông điệp bản sắc có phương tiện mạnh mẽ để đi xa. Đồng thời, cũng rất cần sự dịch thuật tinh tế, chuyển ngữ thông minh để bạn bè quốc tế có thể hiểu, cảm và đồng hành cùng tác phẩm. Cuối cùng, sự lan tỏa quốc tế đến từ nghệ sĩ và quan trọng hơn là cả hệ sinh thái văn hóa: sự hỗ trợ của các tổ chức, sự quan tâm của truyền thông, và sự đồng hành của công chúng. Khi tất cả cùng hướng về giá trị nhân văn, giữ hồn cốt dân tộc và tôn trọng sáng tạo, thì các tác phẩm văn hoá nghệ thuật trong nước hoàn toàn có thể trở thành tiếng nói chung, một nhịp cầu nối Việt Nam với thế giới.
