Khơi thông điểm nghẽn để công nghiệp văn hóa thực sự bứt phá
Mặc dù sở hữu nhiều lợi thế để bứt phá, song công nghiệp văn hóa ở Việt Nam vẫn chưa khai thác hết tiềm năng. Những điểm nghẽn về cơ chế, chính sách, nhân lực và nguồn vốn đầu tư đang là rào cản lớn, khiến ngành chưa phát huy được vai trò xứng đáng trong nền kinh tế.
Công nghiệp văn hóa đang trở thành xu hướng và được xác định là thành phần quan trọng đóng góp vào sự tăng trưởng của đất nước. Mục tiêu tổng quát của "Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm năm 2045" là phát triển các ngành công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế quan trọng. Qua đó, góp phần quảng bá văn hóa Việt Nam và khẳng định thương hiệu, vị thế quốc gia trên trường quốc tế...
Trong hai năm trở lại đây, đánh dấu sự chuyển biến mạnh mẽ về công nghiệp văn hóa từ chính sách đến thực tiễn. Đây là một năm mà ngành công nghiệp văn hóa chứng kiến sự bùng nổ ngoạn mục với hàng loạt sự kiện lớn như Liên hoan phim Quốc tế Hà Nội; Tuần lễ Thiết kế - Sáng tạo Hà Nội; Concert quốc gia… tất cả đã tạo được hiệu ứng tích cực. Cùng với đó, điện ảnh và âm nhạc tiếp tục khẳng định vị thế khi nhiều bộ phim đạt doanh thu hàng trăm tỷ đồng và các concert âm nhạc nhanh chóng “cháy vé” ngay sau khi mở bán.
Dù được đánh giá là lĩnh vực giàu tiềm năng đóng góp cho tăng trưởng kinh tế, song theo nhiều chuyên gia, công nghiệp văn hóa ở nước ta vẫn gặp không ít trở ngại. Những vướng mắc về cơ chế, chính sách và nguồn lực đã khiến ngành chưa thể phát huy trọn vẹn vai trò. Đặc biệt, khung pháp lý và chính sách phát triển còn thiếu tính đồng bộ, chậm thích ứng với thực tiễn, trở thành điểm nghẽn lớn nhất cản trở sự bứt phá.
Một khó khăn khác nằm ở đội ngũ nhân lực chất lượng cao. Lực lượng lao động cho ngành công nghiệp văn hóa hiện nay vừa thiếu về số lượng, vừa hạn chế về đào tạo chuyên nghiệp. Thêm vào đó, nguồn vốn đầu tư cho văn hóa chưa tương xứng với tiềm năng. Nhiều chương trình, dự án vẫn trông cậy chủ yếu vào ngân sách nhà nước, trong khi khu vực tư nhân chưa thực sự được tạo động lực và cơ chế khuyến khích để tham gia mạnh mẽ.
Một nguyên nhân sâu xa khác nằm ở cách nhìn nhận. Không ít người vẫn xem văn hóa chỉ như “phần hồn”, là giá trị tinh thần thuần túy, chưa coi công nghiệp văn hóa là lĩnh vực có thể tạo ra của cải, giá trị gia tăng và sức mạnh mềm cho quốc gia. Thiếu niềm tin và sự ủng hộ quyết liệt từ chính sách đến cộng đồng sẽ khó có cú hích đủ mạnh để ngành này cất cánh.
Đáng chú ý, công nghiệp văn hóa đòi hỏi đội ngũ nhân lực chất lượng cao, vừa am hiểu văn hóa, vừa thành thạo công nghệ, lại có khả năng quản trị và tư duy kinh doanh. Thế nhưng, đào tạo hiện nay vẫn nặng về chuyên môn đơn ngành, thiếu tính liên kết. Các trường nghệ thuật đào tạo nghệ sĩ nhưng ít chú trọng kiến thức về thị trường và công nghệ. Trong khi đó, các cơ sở kinh tế lại hiếm khi tích hợp yếu tố văn hóa, bản sắc. Điều này khiến người trẻ dù có năng khiếu sáng tạo vẫn khó được “chắp cánh” để phát triển chuyên nghiệp.
Để một sản phẩm văn hóa trở thành “tài sản văn hóa” thực sự, nó không thể dừng lại ở giá trị nghệ thuật ban đầu. Một tác phẩm cần được đầu tư bài bản từ khâu ý tưởng, nghiên cứu thị trường, thiết kế sản phẩm, định vị thương hiệu, truyền thông và phân phối. Đây chính là chuỗi giá trị mà nhiều doanh nghiệp sáng tạo Việt Nam chưa hình thành đầy đủ.
Theo TS Phạm Việt Long - nguyên Chủ tịch Hội đồng Quản lý Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển, để văn hóa có thể phát huy tối đa tiềm năng, trở thành động lực mạnh mẽ đóng góp vào sự tăng trưởng kinh tế, cần phải tăng cường đầu tư vào hạ tầng văn hóa như nhà hát, bảo tàng, trung tâm văn hóa, và công nghệ số để hỗ trợ sự phát triển và tiếp cận của cộng đồng. Xây dựng và triển khai các chính sách hỗ trợ cụ thể cho các ngành công nghiệp văn hóa, bao gồm các cơ chế tài chính, thuế và khuyến khích đầu tư.
Còn theo GS. TS Từ Thị Loan - Viện trưởng Viện Nghiên cứu văn hóa Thăng Long cho rằng, khi các rào cản được khơi thông, văn hóa sẽ phát huy tối đa vai trò của mình, góp phần phát triển kinh tế bền vững. Hiện nay, Việt Nam còn thiếu các chính sách đồng bộ, cơ chế thông thoáng và chiến lược dài hạn cho ngành công nghiệp văn hóa. Chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn, cơ sở hạ tầng và ứng dụng công nghệ còn hạn chế. Bên cạnh đó, việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ chưa hiệu quả và thị trường tiêu thụ sản phẩm văn hóa nội địa còn yếu. Để vượt qua những thách thức này, cần xây dựng chính sách nhất quán, đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở hạ tầng văn hóa, cải thiện chất lượng đào tạo và thúc đẩy tinh thần sáng tạo.
