Không để tín ngưỡng thờ Mẫu biến tướng
Trong dòng chảy văn hóa Việt Nam, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là một trong những di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc của Việt Nam, được UNESCO chính thức ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Tuy nhiên, cùng với sự gia tăng nhanh chóng số lượng các cơ sở thờ tự, hiện nay việc thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ cũng nảy sinh nhiều bất cập.
Với việc UNESCO công nhận “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” đã khẳng định tầm vóc của loại hình tín ngưỡng này, không chỉ ở phạm vi quốc gia mà còn trên bình diện quốc tế. Tín ngưỡng thờ Mẫu mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, hướng con người tới sự gắn bó cộng đồng, tinh thần nhân ái, khoan dung và niềm tin vào những giá trị tốt đẹp.
Tuy nhiên, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của toàn cầu hóa, đô thị hóa và sự bùng nổ của truyền thông số, di sản này đang đứng trước nhiều thách thức. Những biến tướng trong thực hành, nguy cơ thương mại hóa, sự thiếu đồng bộ trong quản lý và nhận thức chưa đúng đắn của một bộ phận cộng đồng đang làm ảnh hưởng tới giá trị nguyên gốc của tín ngưỡng.
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu thì hầu đồng là nghi lễ hết sức đặc trưng, ca ngợi các vị thánh anh hùng có công với đất nước trong việc đánh đuổi giặc ngoại xâm, mang lại cuộc sống ấm no, hòa bình cho nhân dân. Qua từng lời văn, tiếng hát mọi người sẽ hiểu được những công lao của từng vị thánh.
Với tư cách là một hợp phần của thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ - Tứ phủ, một di sản văn hóa tâm linh mang bản sắc riêng của Việt Nam, theo nhiều chuyên gia văn hóa, nghi lễ hầu đồng cần được tôn trọng và bảo tồn.
Song chính từ nghi lễ hầu đồng đôi khi đã bị biến tướng, lợi dụng để trục lợi, thương mại hóa. Trước kia, lễ vật chủ yếu là hương, hoa, trà, quả, thì nay có thêm những đồ dùng đắt tiền để phát lộc. Không ít thanh đồng đã lợi dụng tâm lý “cầu lộc” của con nhang đệ tử, dẫn tới hiện tượng “tụng lộc” lan tràn trên mạng xã hội. Hệ quả là hình ảnh tín ngưỡng thiêng liêng dần bị hiểu lệch lạc, thậm chí trở thành công cụ trục lợi.
Chính những biến đổi đó khiến cho ranh giới giữa chính tín và mê tín luôn trong lằn ranh của sự mong manh. Khi chính tín bị áp đảo từ những hình ảnh, hành vi mê tín không chỉ làm mất đi ý nghĩa tâm linh mà còn tạo ra sự lệ thuộc, khiến con người giảm dần khả năng tự nỗ lực vươn lên trong cuộc sống.
Nguy hiểm hơn, nếu để tình trạng này kéo dài, tín ngưỡng thờ Mẫu có thể bị biến tướng, bị lợi dụng cho những mục đích xấu, ảnh hưởng đến tình hình an ninh, chính trị, tôn giáo. Đây còn là vấn đề bảo tồn di sản văn hóa trong thời đại hội nhập.
Theo các chuyên gia, nguyên nhân của những tồn tại xấu khiến cho loại hình di sản văn hóa phi vật thể đặc biệt này đến từ nhận thức chưa đầy đủ của một bộ phận người thực hành và người tham dự cũng góp phần dẫn tới biến tướng.
Để tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ tiếp tục phát huy giá trị trong đời sống hôm nay, điều quan trọng là mỗi cá nhân tham gia phải nâng cao ý thức và trách nhiệm ứng xử. Cùng với đó, cơ quan quản lý văn hóa cần tăng cường hướng dẫn, chấn chỉnh các biểu hiện sai lệch trong thực hành, đồng thời kết hợp truyền thông để lan tỏa những giá trị đúng đắn. Bên cạnh việc tôn vinh, cần có giải pháp bảo vệ di sản một cách thiết thực, ngăn chặn nguy cơ biến tướng và thương mại hóa.
Cuối tuần qua, Viện Nghiên cứu các vấn đề về Tôn giáo và Tín ngưỡng tổ chức Diễn đàn thường niên về Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt lần thứ nhất năm 2025 với chủ đề “Giá trị văn hóa và thách thức hiện đại”.
Diễn đàn có sự tham gia và đóng góp tham luận của hàng chục chuyên gia, nhà khoa học, nghệ nhân thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ trên cả nước, nhằm khẳng định giá trị văn hóa đặc biệt của Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã được UNESCO công nhận di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; đồng thời tạo không gian học thuật và đối thoại đa chiều giữa giới nghiên cứu, nhà quản lý văn hóa, nghệ nhân thực hành, cộng đồng tín ngưỡng và giới trẻ.
