“Khung đạo đức” cho trí tuệ nhân tạo

Ngày 21/11, ngay sau khi nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra dự án Luật Trí tuệ nhân tạo, Quốc hội đã thảo luận tại tổ về dự Luật này. Nhiều đại biểu bày tỏ sự đồng tình và ủng hộ việc ban hành Luật AI, nhấn mạnh đây là một lĩnh vực mới, cần có luật mang tính chất dẫn đường, tạo điều kiện và kiểm soát để chủ động và phục vụ cho sự phát triển của con người, xã hội và quốc gia.

Đại biểu Tô Ái Vang (Đoàn Cần Thơ) bày tỏ sự tán thành với việc ban hành Luật AI; khẳng định đây là Luật rất cần thiết để đáp ứng yêu cầu phát triển của quốc gia và phù hợp với xu hướng chung của thế giới.

Dẫn một số mục tiêu đã được nêu tại các Nghị quyết của Đảng như: duy trì xếp hạng về chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu thuộc 3 nước dẫn đầu trong khối ASEAN; kinh tế số chiếm khoảng 20% GDP; định hướng về phát triển ứng dụng AI thuộc 3 nước dẫn đầu khu vực ASEAN; tối thiểu có 5 doanh nghiệp công nghệ số ngang tầm các nước tiên tiến và từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số như AI, bà Vang cho hay, với những mục tiêu đó thì bắt buộc chúng ta phải có những quy định trên cơ sở pháp luật để làm tiền đề cho việc thực hiện đạt mục tiêu mà Đảng đã định hướng. Và đặc biệt là nhằm bảo đảm sự phù hợp với thông lệ quốc tế và trong khu vực, tạo điều kiện thuận lợi cho hội nhập, hợp tác quốc tế và phát huy việc ứng dụng AI phù hợp với quy định chung của pháp luật.

Bà Vang cũng đề nghị dự thảo Luật rất cần bổ sung một khoản riêng quy định cụ thể về các hành vi bị nghiêm cấm. Bởi AI là một lĩnh vực mới, phát triển nhanh chóng và có nhiều tiềm ẩn rủi ro, nên cần thiết phải quy định cụ thể về các hành vi bị nghiêm cấm để cung cấp ranh giới pháp lý minh bạch cho các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân, giúp họ biết được những hoạt động nào được phép và những hoạt động nào không được phép, từ đó định hướng phát triển và ứng dụng AI một cách có trách nhiệm.

Theo đại biểu, đây cũng là căn cứ quan trọng để các quy định của pháp luật có liên quan làm cơ sở xử lý khi có vi phạm. Mục đích là để bảo vệ người dân và ổn định xã hội; giúp các cơ quan quản lý Nhà nước có căn cứ pháp lý vững chắc để tiến hành các cuộc thanh tra, kiểm tra và xử phạt các hành vi vi phạm, bảo đảm việc triển khai AI trong tầm kiểm soát một cách an toàn. Thậm chí là AI cũng có thể bị một số đối tượng xấu lợi dụng để tấn công mạng, xâm phạm bí mật Nhà nước, gây mất an toàn hệ thống thông tin.

Băn khoăn dự thảo Luật chưa giới hạn việc trẻ em tiếp cận với AI như thế nào?, Đại biểu Lò Thị Luyến (Đoàn Điện Biên) cho biết, một số nước trên thế giới đã thông qua quy định trẻ em 13 tuổi mới được tiếp cận với AI, một số nước xung quanh chúng ta chưa cấm việc này, nhưng đây là việc rất là lo ngại.

Bà Luyến chỉ rõ, Điều 7 quy định mức độ rủi ro gồm: rủi ro không chấp nhận được, rủi ro cao, rủi ro trung bình, rủi ro thấp là chưa rõ về mặt quản lý. Với thế hệ trẻ hiện nay ở một số nước chưa quy định về độ tuổi tiếp cận với AI thì báo chí đưa tin trẻ em nghe theo AI, làm bạn với AI, thậm chí là chỉ yêu AI và kết hôn với AI. Nếu bây giờ chúng ta không giới hạn độ tuổi tiếp cận AI khi mà những đứa trẻ chưa có nhận thức đầy đủ, như tờ giấy trắng là rất nguy hiểm trong tương lai. Vậy vấn đề này sẽ tính toán như thế nào?

Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh (Đoàn Cần Thơ) cho biết, tại nhiều quốc gia, quá trình xây dựng chính sách về trí tuệ nhân tạo thường bắt đầu bằng việc ban hành các khung đạo đức và nguyên tắc hướng dẫn, sau đó mới đánh giá thực tiễn để hoàn thiện và tiến tới xây dựng Luật.

Ví dụ, Liên minh châu Âu (EU) trước khi hình thành Đạo luật AI đã công bố Bộ hướng dẫn đạo đức cho AI đáng tin cậy (2019) và thí điểm thực tế tại các doanh nghiệp. Singapore triển khai “Mô hình quản trị AI đáng tin cậy” từ năm 2019 như bộ nguyên tắc mềm trước khi xem xét quy định pháp lý.

Cách tiếp cận theo hướng đạo đức trước - luật sau giúp thử nghiệm, điều chỉnh linh hoạt và giảm rủi ro khi ban hành quy định mang tính ràng buộc. Bên cạnh đó, Luật cần nghiên cứu bổ sung nguyên tắc chung về đạo đức để giao Chính phủ quy định chi tiết, trong đó có tham chiếu các giá trị của các tổ chức quốc tế.