Kiểm soát ô nhiễm không khí: Không thể chậm trễ
Ô nhiễm không khí đang trở thành một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng nhất tại Việt Nam, đặc biệt ở các đô thị lớn như Hà Nội và TPHCM. Báo cáo quốc tế cho thấy, Việt Nam hiện đứng thứ 22-23 trong số các quốc gia ô nhiễm không khí nặng nề nhất toàn cầu, và là quốc gia có chất lượng không khí kém thứ hai trong ASEAN.
Theo thống kê của Cục Môi trường (Bộ NNMT), từ tháng 9 đến tháng 4 hằng năm là “mùa ô nhiễm”, khi điều kiện khí hậu bất lợi cộng hưởng với mật độ giao thông, công nghiệp, xây dựng và đốt phụ phẩm nông nghiệp. Trung bình, số ngày có chỉ số AQI tốt ở Hà Nội chỉ chiếm 22% tổng số ngày trong năm. Đặc biệt, cuối năm 2024, Hà Nội ghi nhận chỉ số AQI lên tới 246 - mức “rất xấu”, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng.
Nguyên nhân gây ô nhiễm không khí đã được nhận diện rõ ràng. Phó Cục trưởng Cục Môi trường Nguyễn Thị Thiên Phương chỉ ra, Việt Nam có hơn 77 triệu xe máy và gần 7 triệu ô tô, phần lớn đã qua nhiều năm sử dụng, hiệu suất thấp, lượng phát thải cao. Bên cạnh đó, hoạt động của 26 nhà máy nhiệt điện than, 60 nhà máy xi măng, cộng với xây dựng và đốt rác, rơm rạ ngoài nội đô, đang tạo áp lực nặng nề lên bầu khí quyển.
Trước thực tế ấy, Bộ NNMT đang khẩn trương xây dựng "Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn đến năm 2045", với các chỉ tiêu định lượng rõ ràng. Hà Nội đặt mục tiêu giảm 20% số ngày AQI xấu và giảm 20% nồng độ bụi mịn PM2.5 vào năm 2030 so với 2024; các tỉnh công nghiệp lân cận như Bắc Ninh, Thái Nguyên, Hải Phòng phải giảm ít nhất 10% bụi mịn.
Điểm mới là việc áp dụng giải pháp công nghệ hiện đại: lắp đặt thêm 50 cảm biến đo chất lượng không khí tại Hà Nội và các tỉnh lân cận; phát sóng bản tin AQI dự báo trong vòng 48 giờ; nghiên cứu, xây dựng mô hình dự báo chất lượng không khí trong vòng 5-7 ngày; sử dụng thiết bị bay không người lái phát hiện ô nhiễm... Đặc biệt, Bộ cũng đang tham mưu ban hành lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải đối với xe máy, ô tô đang lưu hành - một bước đi khó khăn nhưng tất yếu để kiểm soát nguồn phát thải nhỏ lẻ, phân tán.
Tại tọa đàm “Chung tay bảo vệ Bầu trời xanh -Thách thức và giải pháp” vừa diễn ra, các chuyên gia cho rằng, đây là thời điểm thuận lợi để Việt Nam hành động. TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam nhấn mạnh: “Phải chuyển đổi số để chuyển đổi xanh, bảo vệ quyền được hít thở không khí trong lành”. Ông Tùng khẳng định, các bài học quốc tế như điện hóa phương tiện, vùng phát thải thấp, tín chỉ carbon… hoàn toàn có thể áp dụng tại Việt Nam.
Tuy nhiên, như Phó Cục trưởng Cục Môi trường Nguyễn Thị Thiên Phương phân tích, ô nhiễm không khí không thể giải quyết trong “một sớm một chiều”. Đây là vấn đề cần thời gian đủ dài - 10, 20 năm - để thay đổi từ gốc, cả về nguồn phát thải lẫn nhận thức cộng đồng. Bà nhấn mạnh: “Với ô nhiễm không khí, chúng ta cần một nguồn lực đủ mạnh để dịch chuyển từ tăng trưởng nóng sang tăng trưởng xanh, bền vững. Đây là mệnh lệnh cao nhất cho mọi hành động”.
Kiểm soát ô nhiễm không khí, vì vậy, không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý, mà còn cần sự đồng hành của doanh nghiệp và người dân. Từ việc phát triển hệ sinh thái giao thông điện, đầu tư năng lượng sạch, đến hạn chế đốt rác thải ngoài trời, tất cả đều là những hành động nhỏ nhưng thiết yếu để góp phần vào bầu trời xanh.
Nếu chậm trễ, cái giá phải trả sẽ ngày càng đắt - không chỉ là chi phí y tế, kinh tế, mà còn là sức khỏe và chất lượng sống của từng người dân.
