“Làn sóng bạc”: Thách thức toàn cầu
“Làn sóng bạc” - cách gọi cho xu hướng dân số toàn cầu đang nhanh chóng già đi - đang tạo nên những thay đổi sâu sắc trong bức tranh kinh tế, y tế và xã hội thế giới.
Áp lực hiện hữu
Tại Mỹ, số người từ 65 tuổi trở lên đã đạt hơn 61 triệu (năm 2024), tăng 3,1% chỉ trong một năm. Trong khi đó, trẻ em dưới 18 tuổi giảm nhẹ xuống còn 73 triệu. Tỷ lệ người cao tuổi đã tăng từ 12,4% dân số năm 2004 lên 18% năm 2024, còn tỷ lệ trẻ em giảm từ 25% xuống 21,5%. Khoảng cách giữa hai nhóm đang nhanh chóng thu hẹp, từ chênh lệch hơn 20 triệu người (năm 2020) còn khoảng 12 triệu (năm 2024).
Hiện có 11 bang và gần một nửa số quận ở Mỹ có số người cao tuổi nhiều hơn trẻ em. Tuổi trung bình của người dân Mỹ đã tăng lên 39,1, mức cao nhất trong lịch sử. Riêng bang Colorado, dự báo số người từ 65 tuổi trở lên sẽ tăng gần 30% trong vòng 10 năm tới. Báo cáo của Viện Tài chính Colorado và tổ chức AgeWise Colorado cảnh báo, chi phí chăm sóc dài hạn có thể tăng thêm 850 triệu USD vào năm 2050, trong khi ngân sách bang bị bó hẹp bởi quy định giới hạn thuế (TABOR). Giám đốc Điều hành của Tổ chức Nghiên cứu và Phân tích Chính sách công tại bang Colorado (CFI) Kathy White nhấn mạnh: “Nếu không hành động, hàng nghìn người cao tuổi ở Colorado sẽ bị bỏ lại phía sau”.
Ở châu Âu, Ba Lan đang đối mặt với khủng hoảng dân số. Tỷ suất sinh năm 2023 chỉ đạt 1,2 con mỗi phụ nữ (thấp nhất trong Liên minh châu Âu). Riêng trong năm 2024, dân số Ba Lan giảm hơn 123.000 người, đánh dấu năm thứ 7 liên tiếp nước này suy giảm dân số. Dù chính phủ đã nâng trợ cấp nuôi con lên 800 zloty (khoảng 200 USD) mỗi tháng cho mỗi trẻ, chính sách này vẫn chưa đủ tạo cú hích cho tỷ lệ sinh. Thành phố Żory phải đóng cửa khoa sản khi số ca sinh giảm từ 875 (năm 2022) xuống chỉ còn 352 (năm 2024).
Trong bối cảnh đó, khu vực tư nhân bắt đầu vào cuộc. Tập đoàn khách sạn Arche (Ba Lan), sở hữu 23 khách sạn với khoảng 2.000 nhân viên, thưởng 10.000 zloty (khoảng 2.200 USD) cho mỗi nhân viên sinh con và tặng tiệc mừng miễn phí cho khách có hóa đơn lưu trú khoảng 9 tháng trước ngày sinh.
Thị trấn Eisenhüttenstadt (Đức) lại thử một hướng đi khác: chương trình “sống thử” (Probewohnen). Chính quyền mời người lao động đến ở miễn phí 2 tuần trong căn hộ đầy đủ tiện nghi để “trải nghiệm” cuộc sống địa phương, kèm theo các hoạt động tìm việc làm. Dự án nhận hơn 2.000 hồ sơ dù chỉ kỳ vọng vài chục người tham gia. Thành phố từng có 52.000 dân năm 1990, nay chỉ còn 24.000, hy vọng chương trình giúp thu hút nhân lực trẻ giữa bối cảnh cả vùng Đông Đức mất 16% dân số trong hơn 3 thập kỷ.
Tại châu Á, Trung Quốc vừa công bố kế hoạch toàn quốc đối phó bệnh sa sút trí tuệ, hệ quả của dân số già nhanh. Kế hoạch bao gồm nâng cao nhận thức cộng đồng, phát hiện sớm tại tuyến y tế cơ sở, mở rộng dịch vụ chăm sóc tại nhà, tăng cường trung tâm điều trị và đẩy mạnh nghiên cứu y học. Mục tiêu là hạn chế gánh nặng cho hệ thống y tế và ngân sách trong những năm tới.
Ấn Độ, nơi dân số trên 60 tuổi dự kiến tăng từ khoảng 104 triệu (năm 2011) lên 320 triệu (năm 2050), cũng đối mặt với thách thức tương tự. Chính phủ Ấn Độ kêu gọi người dân xây dựng văn hóa tiết kiệm dài hạn thông qua các chương trình hưu trí như Atal Pension Yojana, giúp giảm gánh nặng tài chính khi về già.
Từ “gánh nặng” đến “nền kinh tế bạc”
Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), già hóa dân số có thể tạo ra “nền kinh tế bạc”, tức là thị trường hàng hóa và dịch vụ hướng đến người cao tuổi, từ y tế dự phòng, nhà ở thông minh, công nghệ hỗ trợ, tài chính cá nhân, đến du lịch phù hợp lứa tuổi. Nếu chính phủ biết tận dụng, khu vực này có thể trở thành động lực tăng trưởng mới, thay vì chỉ là gánh nặng cho ngân sách.
Theo Tập đoàn tư vấn quản lý hàng đầu thế giới Boston Consulting Group (BCG), để thích ứng với làn sóng già hóa dân số, các quốc gia cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. BCG khuyến nghị đẩy mạnh nghiên cứu và tự động hóa để nâng cao năng suất lao động, đồng thời, tăng thu nhập khả dụng nhằm kích thích tiêu dùng trong nước và thu hút đầu tư quốc tế. Việc mở rộng thương mại, tạo điều kiện để người lao động lớn tuổi và phụ nữ tiếp tục tham gia thị trường việc làm cũng được xem là giải pháp quan trọng.
Tại Mỹ, chuyên gia dân số Beth Jarosz từ Viện Dân số và Nguồn lực (PRB) nhận định: “Già hóa không phải là nguy hiểm; điều đáng lo là không lên kế hoạch cho một xã hội đang già đi”. Bà đề xuất chính phủ cần cải cách hệ thống hưu trí và y tế để phù hợp với cơ cấu dân số mới, đồng thời, đầu tư nhiều hơn vào giáo dục và sức khỏe cho trẻ em.
Ở cấp toàn cầu, các tổ chức quốc tế đều thống nhất rằng xã hội cần chuyển từ “đối phó” sang “thích ứng chủ động”: kết hợp chính sách thuế – hưu trí – lao động – y tế, hỗ trợ gia đình trẻ, mở rộng nhập cư có chọn lọc, và tận dụng công nghệ để duy trì năng suất.
“Làn sóng bạc” là thách thức không thể tránh, nhưng cũng là cơ hội để tái thiết mô hình phát triển. Khi chính phủ, doanh nghiệp và người dân cùng chủ động chuẩn bị cho tương lai già hóa, thế giới có thể biến thử thách nhân khẩu học thành một động lực cho sự thịnh vượng và công bằng bền vững hơn.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới, đến năm 2050, thế giới sẽ có hơn 2,1 tỷ người trên 60 tuổi, gấp đôi hiện nay. Già hóa dân số tạo ra thách thức lớn đối với nhân khẩu học, đồng thời, đóng vai trò như phép thử cho năng lực hoạch định và thích ứng chính sách của mỗi quốc gia.
