Làng sinh thái nơi ngã ba sông

Làng cây cảnh hơn 800 năm

Ngồi trong đình làng Vị Khê, phường Vị Khê, tỉnh Ninh Bình nằm cách đê sông Hồng không xa, lần dở sử làng mới hay làng được hình thành từ hơn 800 năm trước, ghi dấu bằng việc vào năm 1211, dưới triều Lý, quan thái úy Tô Trung Tự đã về vùng đất màu mỡ, cư dân thuần phác nằm gần ngã ba sông Hồng này để lập thái ấp. Tại đây, ông không chỉ cho đào kênh dẫn nước, khuyến khích nghề làm ruộng, trồng dâu nuôi tằm, lập chợ, dựng chùa mà còn dạy cho dân làng nghề trồng hoa cây cảnh. Đền Vị Khê chính là nơi dân làng đời sau dựng lên để phụng thờ tổ nghề trồng hoa cây cảnh Tô Trung Tự và thành hoàng làng.

“Bên kia sông Đào, chỗ đền Trần ngày nay xưa là hành cung Thiên Trường - nơi ở của các vua triều Trần mỗi khi về quê. Xung quanh có rất nhiều điền trang, thái ấp của các thân vương. Từ thời ấy, người Vị Khê đã biết trồng hoa; trồng cây, tạo tác ra những cây cảnh đẹp mắt để dâng vua quan triều Trần thưởng ngoạn”- ông Nguyễn Tuấn Hữu, thủ nhang đền Vị Khê kể thêm về sử làng.

Chỉ ra hai cây sanh cổ đang được trưng bày trước cửa đền, ông Hữu cho biết, dưới thời vua Bảo Đại, chủ nhân của nó là ông Nguyễn Văn Lã - người Vị Khê đã gánh chúng vào kinh thành Huế, tham dự một cuộc thi cây, được giải, tiền thưởng đủ để ông Lã mang về quê dựng nhà. Hai cây sanh ấy sau này, con cháu ông Lã tặng lại cho làng, được trưng bày ở đình làng cho đến nay.

Đi khắp làng Vị Khê, rộng hơn là khắp phường Vị Khê nằm ở phía nam sông Đào, đến đâu cũng muốn dừng xe, rẽ vào. Bởi, trước cổng nhà nào cũng treo biển “nhà vườn”. Trong sân, quanh nhà, trừ lối đi, các nông hộ đều tận dụng từng mét đất để đặt các tác phẩm cây cảnh, nhiều nhất là sanh, tùng la hán, me, khế cùng nhiều loại “kỳ hoa, dị thảo” khác.

UBND phường Vị Khê thống kê, sau khi hợp nhất, toàn phường hiện có tới hơn 1.440 ha diện tích đất canh tác, chủ yếu là đất trồng hoa, cây cảnh. Ông Nguyễn Công Khanh - Chủ tịch Hội sinh vật cảnh phường Vị Khê cho biết, cả phường hiện có khoảng 3.000 hộ trồng, kinh doanh cây cảnh, nhiều hộ đã lập công ty để tiện giao dịch, nhiều người đã được công nhận là nghệ nhân.

“95% dân số của phường sinh sống nhờ nghề trồng cây cảnh ông cha truyền lại. Bà con có nhà, có xe, có cuộc sống đàng hoàng như bây giờ đều nhờ nghề trồng, kinh doanh cây cảnh. Thợ cây Vị Khê có mặt ở khắp các tỉnh thành để hành nghề. Rất nhiều tác phẩm cây cảnh đang được trưng bày ở nhiều trụ sở cơ quan, doanh nghiệp, nhà dân trên cả nước có xuất xứ từ Vị Khê”- ông Khanh tự hào.

Như nhiều lao động ở Vị Khê, gần 20 năm qua, anh Hoàng Kim Hiệu chọn nghề chăm sóc, sửa cây làm kế mưu sinh. Theo anh, chỉ làm cho các chủ nhà vườn ở ngay Vị Khê này cũng không hết việc. Đồ nghề chỉ là kéo, kìm, đục, thang, cuộn dây. Tất nhiên, không thể thiếu đôi bàn tay khéo léo, tâm hồn cùng đôi mắt nghệ thuật. “Đơn giản là, một nhát kéo cắt đúng chỗ sẽ làm cho cây thêm đẹp, thêm giá trị, bán được thêm tiền. Nhưng sai chỗ có thể làm hỏng cả một cây có giá cả tỷ đồng. Vậy nên phải luôn học hỏi, rèn luyện để ngày càng tinh nghề, thạo nghiệp”- anh Hiệu chia sẻ.

Ông Nguyễn Tuấn Hữu cho hay, tri ân tổ nghề, đã thành truyền thống, hằng năm, cứ vào dịp đầu xuân, từ ngày 12 đến 18 tháng Giêng, dân làng Vị Khê lại mở hội làng với nhiều nghi lễ trang trọng. Vui nhất là dịp này người làng và khách thập phương cùng đưa cây về trưng bày, giao lưu, trao đổi, mua bán. “Khi ấy, trong và ngoài đền chỉ có cây và cây thôi. Bà con, anh em trao đổi, mua bán những cây giá cả tỷ đồng mà cứ nhẹ tênh. Cái hay của nghề cây cảnh là ở chỗ vừa được chơi, chơi một cách lành mạnh, thanh tao vừa vẫn kiếm được tiền”- ông Hữu đúc kết. Cá nhân ông, dù đã 71 tuổi, ngoài thời gian lo việc hương khói ở đình làng vẫn cùng người thân chăm sóc 4 sào vườn. Ngoài để có thêm thu nhập, như lời ông: “Đi về, cứ cầm kéo ra vườn là thấy người thư thái”. Ông chia sẻ, bản thân ông “học” được từ các loại cây, nhất là cây sanh rất nhiều. Không chỉ vì vẻ đẹp hình thức mà còn vì triết lý nhân sinh ông rút ra được từ loại cây này, đó là nó có sức sống mãnh liệt đến kỳ diệu, trồng ở đâu cũng sống tốt, dù trên đất hay trên đá. Ngâm trong nước cũng xanh tươi. “Đây chính là điều con người cần phải học để biết vươn lên dù trong bất cứ hoàn cảnh nào”- vị thủ nhang tâm sự.

Có dễ kết hợp làm du lịch?

Theo ông Đỗ Đình Điểm - Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy phường Vị Khê, sau khi hợp nhất, phường hình thành được các vùng sản xuất chuyên biệt. Trong đó có vùng chuyên sản xuất cây công trình, cây trang trí khuôn viên, cây thế cổ truyền; vùng chuyên sản xuất cây hoa đào; vùng sản xuất quất thế, quất lu, hoa trà, hoa hải đường; vùng sản xuất các loại hoa tươi, quất tết. Đại hội Đảng bộ phường tổ chức mới đây xác định duy trì, phát huy tiềm năng, thế mạnh nghề trồng hoa, cây cảnh truyền thống của địa phương làm hướng phát triển kinh tế chính và theo hướng phát triển kinh tế xanh kết hợp với phát triển dịch vụ du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm. Phường kỳ vọng đến năm 2030, thu ngân sách đạt 275 tỷ đồng/năm; thu nhập bình quân đầu người đạt 150 triệu đồng/người/năm.

Liên quan chủ trương, định hướng trên, Chủ tịch Hội sinh vật cảnh phường Nguyễn Công Khanh cho biết, hiện nay các nhà vườn ở Vị Khê đều rất mong muốn phát triển thêm dịch vụ du lịch. Với một làng nghề có lịch sử hình thành hơn 800 năm, với rất nhiều nghệ nhân, tác giả của không biết bao nhiêu tác phẩm cây cảnh đang được trưng bày, mỗi nghệ nhân, mỗi tác phẩm lại có một câu chuyện riêng; cảnh quan, môi trường sạch đẹp, đậm nét sinh thái, giao thông đi lại bằng đường bộ, đường thủy đều thuận tiện, phường Vị Khê có đủ sức hút, giữ chân du khách và hoàn toàn có thể phát triển trở thành một địa chỉ du lịch cộng đồng.

Tuy nhiên, theo ông Khanh, mong muốn này của người dân địa phương đang vấp phải trở ngại. Đó là, đất của các nhà vườn hiện nay đều là đất nông nghiệp. Trong khi muốn kết hợp làm du lịch thì tối thiểu các nhà vườn cũng phải xây dựng thêm các công trình, hạng mục để phục vụ một số nhu cầu thiết yếu của du khách như ăn uống, lưu trú; chính quyền địa phương cũng cần đầu tư xây dựng bãi đỗ xe, có phương án, lực lượng đảm bảo an ninh trật tự. Nhưng nếu xây dựng các công trình trên đất nông nghiệp thì chủ các nhà vườn lại vi phạm pháp luật. Do vậy, đến giờ không có nhà vườn nào dám bỏ tiền đầu tư.

“Chúng tôi rất mong, những vướng mắc trên sớm được tháo gỡ, để mở hướng phát triển mới cho làng nghề. Lâu nay làng vẫn được đón các đoàn khách du lịch đến tham quan, rất nhiều đoàn khách là người nước ngoài. Nhưng ngoài những tác phẩm cây cảnh, vẻ đẹp cảnh quan, chẳng có dịch vụ nào đi kèm, người giới thiệu, hướng dẫn cũng không có. Do vậy, khách đến cũng chỉ ngắm nghía, hỏi han một lúc rồi đi thôi”- ông Khanh nêu thực tế.