Lao động phi chính thức: Chiếm đa số nhưng không được pháp luật bảo vệ

Toàn cảnh hội thảo.

Theo đó, có tới gần 2/3 tổng số lao động làm việc ở khu vực phi chính nhưng hầu hết họ không được pháp luật bảo vệ. Không được bảo vệ nên phần lớn lao động phi chính thức đối mặt với nhiều thiệt thòi và bất lợi trên cả ba phương diện: Chất lượng lao động, phân bố việc làm và thời gian việc làm.

Theo báo cáo, quy mô của lao động phi chính thức khá lớn với trên 18 triệu người và chiếm 57,2% tổng số lao động phi nông nghiệp.

Trong 21 nhóm ngành kinh tế, lao động phi chính thức tập trung chủ yếu ở 3 nhóm ngành chính: Bán buôn, bán lẻ, sửa chữa ô tô, mô tô và xe máy ( 26,2%); Công nghiệp chế biến, chế tạo ( 23,5%); Và xây dựng 19,1%

Báo cáo về xác định lao động phi chính thức tại Việt Nam cũng cho thấy, hơn 90% lao động phi chính thức là lao động không có chuyên môn, kỹ thuật.

Bà Nguyễn Thị Xuân Mai – Vụ Thống kê dân số và Lao động (Tổng Cục thống kê, Bộ Kế hoạch và Đầu Tư) cho biết, ở Việt Nam, lao động phi chính thức được xác định trên việc làm không chính thức. Theo đó lao động phi chính thức là lao động tự tạo công việc không có hợp đồng lao động, không được đóng BHXH, BHYT, hay hưởng lương cố định.

“Lao động phi chính thức được ký hợp đồng lao động chiếm tỷ lệ rất thấp. Tỷ lệ được ký hợp đồng trên 3 tháng trở lên chỉ có khoảng 21,2%. Có 76,7% lao động phi chính thức làm việc mà không có bất cứ một hợp đồng lao động bằng văn bản liên quan đến công việc đang làm. Cụ thể, 62,1% lao động phi chính thức chỉ thỏa thuận miêng với chủ lao động và 14,6% không có bất cứ một thỏa thuận nào. Như vậy, lực lượng lao động phi chính thức này về mặt an sinh xã hội cũng như tham gia cộng đồng bị thiệt thòi nhiều. Ngoài ra phần thu nhập của họ cũng thấp hơn nhiều so với lao động chính thức, bình quân hàng tháng chỉ bằng hơn một nửa của lao động chính thức” – bà Nguyễn Thị Xuân Mai cho biết.

Tại hội thảo, nhiều đại biểu cho rằng, thách thức lớn nhất của Việt Nam chính là một số lượng lớn lao động làm việc trong lĩnh vực công nghiệp, dịch vụ nhưng lại là lao động phi chính thức vì không có hợp đồng, không được đóng BHXH, BHYT… Phần lớn lao động này làm thời vụ, không ký hợp đồng, bị trốn đóng BHXH….

Ông Chang Hee Lee, Trưởng đại diện Tổ chức lao động quốc tế tại Việt Nam cho rằng, nền kinh tế phi chính thức cũng là thách thức chung của nhiều nước trên thế giới. Để giảm bớt lao động phi chính thức thì phải thúc đẩy hoá việc làm chính thức thông qua việc đưa lao động vào làm tại các công ty, có ký kết hợp đồng, lao động được đóng BHXH, mua BHYT…:

“Điều tra về việc làm đã trở thành công việc thường niên và việc điều tra thử nghiệm về lao động, việc làm trong năm 2017 đã nhấn mạnh đến cách tiếp cận sự tham gia của 3 bên, giới chủ và người lao động, giúp chúng ta đưa ra được những phản ứng chính sách phù hợp.

ILO sẵn sàng hỗ trợ cho những nỗ lực của các bên liên quan của Việt Nam, giúp Việt Nam có thể đạt được mục tiêu phát triển thiên niên kỷ vào năm 2030”- ông Chang Hee Lee nhấn mạnh.

Theo ông Đào Quang Vinh, Viện trưởng Viện khoa học, lao động (Bộ LĐTB&XH), muốn thúc đẩy chuyển dịch lao động phi chính thức thì cần tăng đào tạo nghề gắn với giải quyết việc làm tại doanh nghiệp nhằm tái cơ cấu ngành kinh tế.

Trọng tâm là đào tạo nghề để nâng cao chất lượng lao động cho lao động nông thôn, đẩy nhanh chuyển dịch cơ cấu lao động trong ngành nông nghiệp sang công nghiệp, dịch vụ.

Bên cạnh đó, thúc đẩy các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp để rút bớt lao động phi chính thức trong lĩnh vực nông nghiệp.

Tuy nhiên, cũng có nhiều ý kiến lo ngại về khả năng chuyển dịch lao động phi chính thức do hầu hết các hộ kinh doanh cá thể đều không muốn chuyển sang hoạt động doanh nghiệp.

Điều này đồng nghĩa với việc số lượng việc làm thấp, không có cơ hội để chuyển lao động tự do sang làm việc ở khu vực chính thức.