Lượng hóa hạnh phúc gia đình bằng chỉ số

PV: Bộ VHTTDL vừa giao Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện chủ trì, phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan tổ chức thí điểm Bộ chỉ số gia đình hạnh phúc (2025-2029) tại TPHCM và TP Hải Phòng. Thưa bà, gia đình hạnh phúc là một khái niệm khá trừu tượng, vậy làm sao để lượng hóa và đo lường được khái niệm này một cách khách quan?

Bà Ninh Thị Thu Hương: Hạnh phúc luôn là mục tiêu mà mỗi cá nhân, gia đình và quốc gia đều hướng tới. Việc lượng hóa về gia đình hạnh phúc có nhiều cách khác nhau nhưng chủ yếu thực hiện thông qua đánh giá về mức độ hài lòng đối tượng tại một thời điểm nhất định.

Để lượng hóa và đo lường khái niệm “gia đình hạnh phúc”, năm 2018-2019 chúng tôi đã thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ về “Tiêu chí đánh giá gia đình hạnh phúc”. Nghiên cứu được triển khai tại TP Hải Phòng và tỉnh Nam Định và đã thực hiện đánh giá toàn diện, khách quan các yếu tố, tiêu chí ảnh hưởng đến hạnh phúc gia đình thông qua việc khảo sát mức độ hài lòng của thành viên gia đình.

Tiếp nối nghiên cứu này, vào các năm 2022 và 2024, Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện đã chủ trì, phối hợp với các chuyên gia về gia đình thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam tiếp tục nghiên cứu để xây dựng Bộ chỉ số gia đình hạnh phúc. Đồng thời, chúng tôi cũng tổ chức nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về nội dung này. Trên cơ sở đó, các bộ phận chuyên môn đã xây dựng các tiêu chí đánh giá như: sự gắn kết trong quan hệ gia đình, điều kiện vật chất, tình trạng sức khỏe thể chất và tinh thần, môi trường sống và vị thế của gia đình với dòng họ, cộng đồng, xã hội.

Các tiêu chí này được lượng hóa thông qua thang điểm 10, trong đó điểm 1 là “rất không hài lòng” và điểm 10 là “rất hài lòng”.

Dựa trên kết quả nghiên cứu, mỗi tiêu chí được gắn với một trọng số phù hợp. Kết hợp giữa trọng số và điểm đánh giá từ người trả lời, chúng tôi bước đầu đã xây dựng được cơ sở khoa học để lượng hóa khái niệm gia đình hạnh phúc một cách khách quan. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng đây là một khái niệm đa chiều và phức tạp, đòi hỏi phải dùng nhiều phương pháp và nhiều chỉ số khác nhau. Chính vì thế, Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện đã tham mưu lãnh đạo Bộ VHTTDL triển khai thí điểm Bộ chỉ số này kéo dài trong 5 năm (2025-2029).

Thưa bà, thống kê từ các địa phương cho thấy, từ năm 2022- 2024, tình trạng bạo lực gia đình đã giảm đáng kể. Vậy Bộ chỉ số gia đình hạnh phúc ra đời trong thời điểm hiện nay có thể coi là một bước đi kịp thời và cần thiết, nhằm củng cố những chuyển biến tích cực đã đạt được trong công tác phòng, chống bạo lực gia đình?

- Báo cáo của Tòa án Nhân dân các cấp, trong thời gian từ ngày 1/7/2023 đến 30/4/2025, ngành Tòa án đã đã giải quyết 368.702 vụ án ly hôn, trong đó có 341.692 vụ ly hôn xuất phát từ nguyên nhân liên quan đến bạo lực gia đình (chiếm 92,7%), điều này cho thấy, bạo lực gia đình là nguyên nhân chính phá vỡ hạnh phúc gia đình.

Tuy nhiên, gia đình hạnh phúc không chỉ đơn thuần là gia đình không có bạo lực mà còn chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác. Chính vì vậy, việc xây dựng Bộ chỉ số gia đình hạnh phúc là bước đi cần thiết, nhằm đo lường mức độ hài lòng của các thành viên gia đình, từ đó cung cấp cơ sở dữ liệu phục vụ hoạch định và điều chỉnh chính sách cho phù hợp.

Trong bối cảnh hiện nay, bạo lực gia đình là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến chỉ số gia đình hạnh phúc. Nguyên nhân dẫn đến bạo lực gia đình lại rất đa dạng: từ sự bất bình đẳng trong quan hệ vợ chồng, suy giảm sự gắn kết giữa các thành viên gia đình, đến những khó khăn về kinh tế hay áp lực tâm lý. Đây cũng chính là những tiêu chí quan trọng được xem xét trong Bộ chỉ số gia đình hạnh phúc.

Có thể khẳng định rằng, việc thực hiện tốt các tiêu chí của Bộ chỉ số là nền tảng vững chắc cho công tác phòng, chống bạo lực gia đình và xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc.

Vậy, sau thí điểm, bộ chỉ số này sẽ được điều chỉnh, hoàn thiện như thế nào để triển khai rộng khắp trong thời gian tới, thưa bà?

- Bộ chỉ số đánh giá gia đình hạnh phúc mà chúng tôi tham mưu Bộ trưởng triển khai thí điểm được xây dựng dựa trên các kết quả nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, khi áp dụng vào thực tiễn trên diện rộng, chắc chắn sẽ nảy sinh một số vấn đề cần điều chỉnh để phù hợp hơn với điều kiện thực tế của từng địa phương và nhóm đối tượng.

Chính vì vậy, Bộ chỉ số cần có thời gian thí điểm, và đánh giá kỹ lưỡng. Theo kế hoạch, mỗi năm trong giai đoạn thí điểm, Bộ chỉ số sẽ được rà soát, đánh giá một lần nhằm xác định mức độ phù hợp của từng tiêu chí. Trên cơ sở đó, chúng tôi sẽ phối hợp cùng các nhà quản lý, nhà khoa học để phân tích tính khả thi, từ đó đề xuất các giải pháp điều chỉnh, hoàn thiện.

Sau giai đoạn thí điểm, kết quả khảo sát và đánh giá sẽ là cơ sở quan trọng để triển khai chính thức Bộ chỉ số trên phạm vi cả nước.

Thưa bà, liệu bộ chỉ số có thể trở thành căn cứ cho việc hoạch định chính sách an sinh xã hội, giáo dục hay phòng chống bạo lực gia đình trong tương lai?

- Ngay từ khi được phê duyệt triển khai thí điểm, Bộ chỉ số gia đình hạnh phúc đã xác định rõ 2 mục tiêu chính: Là công cụ để thí điểm đánh giá mức độ hạnh phúc của gia đình trên cơ sở khoa học và thực tiễn; Sau giai đoạn thí điểm, sẽ được hoàn thiện và triển khai trên diện rộng, nhằm cung cấp bằng chứng khoa học, thực tiễn để theo dõi, đánh giá, điều chỉnh, xây dựng mới chính sách nâng cao chất lượng sống và phát triển gia đình bền vững trong thời kỳ mới.

Bộ chỉ số gia đình hạnh phúc không chỉ giúp chúng ta nhìn nhận rõ hơn về chất lượng cuộc sống của gia đình Việt Nam, mà còn là công cụ hữu hiệu để các nhà quản lý, nhà hoạch định chính sách đánh giá được hiệu quả của các thành tựu kinh tế - xã hội qua lăng kính gia đình - đơn vị tế bào của xã hội. Qua đó, có thể theo dõi xu hướng tiến bộ hay suy giảm trong đời sống gia đình, từ đó đưa ra điều chỉnh kịp thời, phù hợp.

Đặc biệt, chỉ số gia đình hạnh phúc còn đóng vai trò như hệ thống cảnh báo sớm, giúp phát hiện các dấu hiệu bất ổn trong gia đình như mâu thuẫn, xung đột, hay các nguy cơ tiềm ẩn về bạo lực, để có biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Bên cạnh đó, chỉ số cũng phản ánh tác động của các yếu tố bên ngoài như điều kiện kinh tế, môi trường sống hay chính sách xã hội đến chất lượng sống trong gia đình. Điều này tạo điều kiện cho các cấp quản lý điều chỉnh chính sách ở cả cấp độ cộng đồng và quốc gia.

Thưa bà, làm sao để người dân không xem đây là một bộ “kiểm tra”, mà là công cụ hỗ trợ nâng cao chất lượng cuộc sống gia đình?

- Bộ chỉ số gia đình hạnh phúc không nhằm đánh giá từng gia đình cụ thể mà hướng tới việc mô tả về tình trạng hạnh phúc của gia đình theo các nhóm xã hội như nhóm tuổi, nghề nghiệp, địa bàn cư trú... Qua đó, bộ chỉ số giúp đo lường mức độ hài lòng của các thành viên trong gia đình, đóng vai trò như một công cụ hỗ trợ để nâng cao chất lượng cuộc sống chứ không phải là công cụ giám sát hay kiểm tra cá nhân, hộ gia đình.

Để người dân hiểu đúng về bản chất và mục đích của Bộ chỉ số, trong kế hoạch thí điểm, chúng tôi đã dành nguồn lực đáng kể cho công tác truyền thông, tập huấn và xây dựng tài liệu hướng dẫn. Việc này nhằm trang bị cho người dân những kiến thức, kỹ năng cần thiết trong xây dựng gia đình hạnh phúc, đồng thời giải thích rõ ràng rằng Bộ chỉ số là một công cụ hỗ trợ chứ không mang tính áp đặt hay giám sát.

Trên cơ sở dữ liệu thu thập được từ quá trình thí điểm, chúng tôi sẽ tổng hợp và kiến nghị các chính sách phù hợp với thực tiễn, hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng sống của các gia đình, góp phần xây dựng một môi trường gia đình hạnh phúc và phát triển bền vững.

Trân trọng cảm ơn bà!