Mới đó đã 10 năm…
Còn nhớ gặp GS Trần Quốc Vượng lần cuối cùng tại Đại hội Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam khóa V (2005- 2010), khi ấy căn bệnh ung thư vòm họng quái ác đã khiến thân hình ông rất tiều tụy. Chỉ sau đó ít lâu ông mất, để lại bao tiếc thương cho các thế hệ học trò, những người làm công tác nghiên cứu, giảng dạy Lịch sử, Khảo cổ học, Văn hóa học… Mới đấy, ông xa rời trần thế 10 năm.
GS Trần Quốc Vượng.
1. Nhân 10 năm ngày ông đi xa, ngày 17/8, khoa Lịch sử Trường ĐH KHXH&NV - ĐHQG Hà Nội đã tổ chức cuộc tọa đàm mang chủ đề “Còn là tinh anh”. 40 tham luận được trình bày tại tọa đàm nhìn nhận những đóng góp của GS Trần Quốc Vượng ở rất nhiều góc độ.
Ông được giới nghiên cứu xem như người đi đầu trong việc đổi mới tư duy sử học ở Việt Nam; có nhiều đóng góp cho việc nghiên cứu lịch sử triều Lý, triều Trần, triều Mạc, triều Nguyễn…; nghiên cứu đô thị và các trung tâm chính trị trong lịch sử Việt Nam. Ông cũng là người đặt viên gạch nền móng cho ngành khảo cổ học Việt Nam.
GS Trần Quốc Vượng còn dành cả cuộc đời để nghiên cứu về văn hóa dân tộc. Ông từng cho ra đời nhiều công trình nghiên cứu khoa học về văn hóa, từ Văn hóa thung lũng tới Không gian văn hóa Hòa Bình, ông nghiên cứu về văn hóa Đông Sơn và thời kỳ Hùng Vương…
Sở dĩ những công trình nghiên cứu của ông vừa có sức thuyết phục, vừa hấp dẫn bởi trong lĩnh vực văn hóa, ông là người có khả năng nhìn nhận và tư duy cực kỳ nhạy bén trên nền vốn tri thức phong phú tổng hợp các bộ môn khảo cổ học, sử học, văn hóa dân gian, dân tộc học, các lý thuyết về văn hóa, địa lý học lịch sử…
GS Trần Quốc Vượng sinh ra ở Hải Dương, nhưng quê quán ở Lê Xá- Duy Tiên- Hà Nam. Tuy vậy, người ta bảo GS Trần Quốc Vượng dành nhiều tình cảm cho Hà Nội.
Sau khi tốt nghiệp thủ khoa, cùng với Phan Huy Lê, Đinh Xuân Lâm, năm 1956, ông được giữ lại làm cán bộ giảng dạy khoa Lịch sử, Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội (nay là trường ĐHKHXH&NV- ĐHQG Hà Nội).
Những người trong giới cho hay, GS Trần Quốc Vượng bắt đầu quan tâm nghiên cứu và viết về Hà Nội cũng gần như cùng lúc ông bước vào nghề và giảng dạy ở khoa Lịch sử. Cho đến trước khi Hà Nội tưng bừng chuẩn bị cho Đại lễ 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội, thì trước đó gần hai chục năm, ông đã cặm cụi tìm tòi và cho ra đời vô vàn công trình, tác phẩm về vùng đất thiêng này. Như “Địa lý miền đất cổ Hà Nội”, “Trên mảnh đất Cổ Loa lịch sử”, “Hà Nội ngàn xưa văn hiến”, “Trên mảnh đất ngàn năm văn vật”…
Ông cũng là người đầu tiên đi tiên phong trong việc xây dựng Trung tâm Hà Nội học. Tháng 10/2014, khi Trung tâm Hà Nội học và phát triển Thủ đô chính thức ra mắt nhân kỷ niệm 60 năm ngày Giải phóng Thủ đô, GS.TS Nguyễn Quang Ngọc - Giám đốc Trung tâm đã chia sẻ với chúng tôi, thực ra mong muốn và yêu cầu thành lập một Trung tâm nghiên cứu về Hà Nội đã được đặt ra từ năm 2000. Người khởi xướng là GS Sử học Trần Quốc Vượng.
Trước khi qua đời, GS vẫn còn một bài viết đề nghị cần phải thành lập ngay một Trung tâm Nghiên cứu về Hà Nội. Trung tâm ấy có thể phi lợi nhuận, nhưng phải đặt dưới sự bảo trợ của UBND TP. Hà Nội, nhằm nghiên cứu toàn diện hơn về Hà Nội. Vậy mà mãi tới tháng 9/2014, Trung tâm mới có quyết định thành lập chính thức. “Thôi thì muộn, chậm còn hơn không. Giới nghiên cứu đã phải chờ đợi hơn chục năm trời, bởi đây là mong muốn bấy lâu nay của những chuyên gia tâm huyết với Hà Nội”, GS.TS Nguyễn Quang Ngọc nói.
2. “Thác là thể phách, còn là tinh anh”. Tại hội thảo nhân kỷ niệm 10 năm ngày mất của GS Trần Quốc Vượng, các thế hệ học trò đã cùng nhau ôn lại những đóng góp của GS. Ông là người cùng với thế hệ khai sáng của khoa Lịch sử, Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG Hà Nội đã thắp sáng và thổi bùng lên niềm say mê tìm hiểu, nghiên cứu lịch sử - văn hoá dân tộc cho các thế hệ học trò.
Không chỉ như vậy, GS.Trần Quốc Vượng còn là một trong những nhà khoa học có nhiều đóng góp quan trọng trong việc nghiên cứu, bảo tồn, khẳng định bản sắc văn hoá dân tộc, truyền thống yêu nước quật cường của dân tộc Việt Nam được hun đúc, tôi rèn qua hàng ngàn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước.
Và không chỉ hơn nửa thế kỷ qua nhiều người đã, đang cần đến ông mà mãi về sau các thế hệ học trò, những người làm công tác nghiên cứu, giảng dạy Lịch sử, Khảo cổ học và Văn hoá học… sẽ vẫn còn cần và nhớ tới ông.
PGS.TS Lâm Thị Mỹ Dung xúc động chia sẻ: Thầy để lại cho chúng tôi một tấm gương học tập suốt đời. Đó là học mọi lúc, mọi nơi, “đi đâu cũng hỏi đến ba, bốn lần”, học ta, học Tây, học thầy, học bạn và học chính học trò... Một tinh thần khoa học dấn thân, dân chủ và cởi mở, đúng như lời thầy hay nhắc nhở: “Trong khoa học không ai được quyền nói tiếng nói cuối cùng!”
Điều chúng tôi tự hào nhất là cho đến hôm nay, sau 1 thập niên thầy đi xa, ý tưởng Trần Quốc Vượng và tinh thần Trần Quốc Vượng vẫn theo học trò toả đi muôn phương.
Còn theo PGS.TS Hoàng Văn Khoán, "thầy Trần Quốc Vượng là người tỏa sáng trong tôi". Còn TS Nguyễn Văn Đoàn và những học trò khác thì chia sẻ thật nhiều cảm xúc khi nhớ về thầy.
Chúng tôi, những phóng viên từng tiếp xúc với GS Trần Quốc Vượng cũng rất ấn tượng với tác phong làm việc của ông. Đã hẹn trả lời phỏng vấn hoặc viết bài thì ít khi sai hẹn.
Tôi nhớ năm 2002 đã từng đến tận nhà ông ở khu tập thể Kim Liên, đặt GS viết một bài báo về gìn giữ phong tục tập quán Tết Nguyên đán của người Việt. Chỉ đến đặt bài thôi mà ông say sưa nói chuyện về văn hóa truyền thống hàng tiếng đống hồ.
Đương khi cao hứng, bỗng vỗ vai người ngồi cạnh đánh “đét”, rồi hỏi: ông và bà (chỉ các phóng viên) có hiểu tôi vừa nói gì không? Vậy mà khi cả khách và chủ đều đang say sưa câu chuyện, sực nhớ ra điều gì ông vội vã đứng lên: “Tôi có việc phải đi rồi, hẹn các ông, bà dịp khác. Nhưng đúng ngày hẹn thì quay lại lấy bài cho…”
Tổng kết lại sự nghiệp của GS Trần Quốc Vượng, ra trường năm 22 tuổi đã bắt tay vào dịch “Việt sử lược”; năm 24 tuổi, bắt đầu đặt vấn đề tìm hiểu các trung tâm chính trị cổ của Việt Nam trong cách nhìn của địa - chính trị… Và khá lâu, trước khi ông được Nhà nước chính thức phong học hàm giáo sư (năm 1980), vào khoảng cuối những năm 60 của thế kỷ trước, ông đã được dân gian ngưỡng mộ mà phong hàm Giáo sư.
| Cùng với tọa đàm “Còn là tinh anh”, một triển lãm mang tên “Dặm dài đất nước” cũng được tổ chức nhân kỷ niệm 10 năm ngày mất của GS Trần Quốc Vượng. Được biết đây mới chỉ là bước mở đầu cho việc nghiên cứu về ông. Với những đóng góp đáng kể của ông ở nhiều lĩnh vực khoa học xã hội, những học trò của ông và giới nghiên cứu đang mong mỏi lắm tới đây sẽ có một đường phố mang tên Trần Quốc Vượng. |
Hương Lê - Hoàng Minh
