Mọi đóng góp cần được ghi nhận
Không chỉ làm theo quy định công bố rộng rãi (vì điều đó là tất nhiên), mà cần phải đưa văn bản cần xin ý kiến đến được với người dân, chứ không chỉ công bố là xong. Thêm nữa, khi người dân đóng góp ý kiến, thì bộ phận tập hợp cũng cần có thái độ khách quan, tiếp nhận đủ, phản ánh đủ chứ không phải chỉ là tập hợp, phản ánh một cách xuôi chiều.
Thời gian tổ chức lấy kiến các tầng lớp nhân dân trong nước và người Việt Nam định cư ở nước ngoài đối với Dự thảo Bộ luật Hình sự sửa đổi đã “chốt” từ 15/7 đến 14/9/2015. Việc lấy ý kiến toàn dân về bộ luật đặc biệt gần gũi với người dân được xã hội trông chờ. Bởi lẽ, lâu nay, những vấn đề liên quan đến Bộ luật luôn được mọi người chú ý, dư luận xã hội đặc biệt quan tâm. Tuy nhiên, việc góp ý (hay có thể nói là đóng góp) thế nào cho việc sửa đổi lần này là vấn đề cần suy nghĩ, tất nhiên không chỉ với Bộ luật này, mà vấn đề cần được hiểu rộng hơn cả từ phía đóng góp lẫn phía tiếp thu ý kiến trong nhiều trường hợp.
Nội dung lấy ý kiến nhân dân cho Bộ luật Hình sự sửa đổi lần này bao gồm toàn bộ dự thảo, trong đó trọng tâm là những vấn đề như trách nhiệm hình sự của pháp nhân và loại tội pháp nhân chịu trách nhiệm hình sự; phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên và các biện pháp thay thế xử lý hình sự áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội; chuyển đổi hình phạt tiền, hình phạt cải tạo không giam giữ thành hình phạt tù có thời hạn...
Dư luận xã hội cũng đặc biệt quan tâm về các nội dung như bỏ hình phạt tử hình ở một số tội; quy định không áp dụng hình phạt tử hình, không thi hành án tử hình trong một số trường hợp; quy định không giảm án đối với người bị kết án tử hình nhưng được ân giảm xuống tù chung thân. Tất cả những vấn đề hệ trọng đó cũng được đưa ra lấy ý kiến toàn dân.
Nói tóm lại, việc đó thể hiện tính dân chủ xã hội ngày một tăng lên, dân chủ xã hội được mở rộng. Việc lấy ý kiến toàn dân về những vấn đề hệ trọng (đặc biệt là về việc xây dựng luật) cũng đã trở thành quen thuộc với xã hội. Điều đó cho thấy vai trò, vị trí của người dân ngày một được đề cao. Cách làm luật theo kiểu “phòng máy lạnh” giảm bớt, điều đó làm cho các quy định (quyết định) tránh được kiểu “từ trên trời rơi xuống”.
Lâu nay, xã hội đã chứng kiến không ít quy định rất “ngẫu hứng”, không thể áp dụng vào cuộc sống. Ví dụ như xe máy biển số chẵn thì được lưu thông ngày nào; biển số lẻ thì được lưu thông ngày nào. Hay là chuyện vòng ngực đạt đến bao nhiêu centimet mới được lấy bằng xe máy. Cũng lại có chuyện thịt gà, thịt lợn chỉ được bán trong phạm vi bao nhiêu giờ. Mới nghe thì thấy cũng hợp lý, nhưng suy đi tính lại nó lại không thực tế chút nào. Gần đây, chuyện thu phí bảo trì đường bộ đối với người sử dụng xe máy cũng bị nhiều địa phương phản ứng, bởi lẽ không thực tế, chưa nói đến chuyện nó bắt chiếc xe máy “cõng” nhiều loại phí quá.
Đối với Bộ luật Hình sự, điều đó lại càng quan trọng, vì nó bao quát nhiều mặt của đời sống xã hội, thêm nữa do tính chất đặc thù, nếu sai một li không chỉ đi một dặm mà có khi đi cả ngàn dặm. Ví dụ như việc án oan sai, không giết người nhưng lại bị ghép tội giết người, cho dù không phải án tử thì cũng “mọt gông”, mà “một ngày tù bằng ngàn thu ở ngoài”.
Như vậy, do tính chất đặc biệt quan trọng nên Dự thảo Bộ luật Hình sự càng cần được đóng góp ý kiến một cách rộng rãi.
Dân chủ mở rộng càng cần tôn trọng ý kiến các tầng lớp xã hội. Tuy nhiên vấn đề đặt ra là đóng góp thế nào cho thiết thực, tránh bệnh hình thức lại cũng là vấn đề cần phải được đặt ra.
Trước nay, việc lấy ý kiến đóng góp cho điều luật này, điều lệ kia không phải không có. Cũng được thông báo trên các phương tiện thông tin đại chúng, nhưng thực tế đóng góp không hẳn đã được nhiều,. Vì thế mới có chuyện trên diễn đàn Quốc hội, hoặc các phiên họp hội đồng nhân dân tỉnh/thành phố, người ta vẫn nhắc đi nhắc lại, vẫn thắc mắc vì sao lại thế này mà không phải là thế kia.
Như vậy, có thể nói, khi dự thảo được đưa ra để lấy ý kiến rộng rãi đã không đến được với các tầng lớp, đôi khi chỉ được một bộ phận liên quan trực tiếp tiếp nhận. Mà bộ phận này hầu hết đều thấy dự thảo là đúng rồi, chỉ đề nghị sửa chữa câu chữ, lỗi kĩ thuật chứ không phải là đóng góp về nội dung sao cho sát với thực tế cuộc sống, đồng thời bảo đảm tính khả thi lâu dài.
Vấn đề ở đây trước hết là tránh bệnh hình thức. Không chỉ làm theo quy định công bố rộng rãi (vì điều đó là tất nhiên), mà cần phải đưa văn bản cần xin ý kiến đến được với người dân, chứ không chỉ công bố là xong. Thêm nữa, khi người dân đóng góp ý kiến, thì bộ phận tập hợp cũng cần có thái độ khách quan, tiếp nhận đủ, phản ánh đủ chứ không phải chỉ là tập hợp, phản ánh một cách xuôi chiều. Trong nhiều trường hợp, đôi khi một ý kiến lẻ loi “ngược dòng” nhưng lại hàm chứa nội dung đúng, cần thiết.
Tập hợp không chỉ những ý kiến thuận, mà rất cần xem xét những ý kiến ban đầu được coi là không thuận, như vậy tính phản biện mới được bảo đảm. Nếu chỉ đồng thuận mà không phản biện thì cũng có nghĩa không tập hợp được trí tuệ rộng rãi. Những nhà làm luật, xây dựng văn bản đương nhiên là tài (có tài trong lĩnh vực đó mới được giao nhiệm vụ), nhưng cũng không bao giờ có thể quán xuyến hết, nên mới cần ý kiến rộng rãi.
Một vấn đề nữa cũng rất quan trọng đó chính là người được hỏi ý kiến (mà ở đây là toàn dân) cũng cần ý thức một cách đầy đủ trách nhiệm, nghĩa vụ cũng như quyền lợi của mình, từ đó nghiên cứu một cách đầy đủ văn bản được đưa ra trưng cầu ý kiến, đồng thời mạnh dạn góp ý, không xuôi chiều. Mọi văn bản khi được đưa ra lấy ý kiến đều quan hệ sát sườn đến cuộc sống của mỗi người, không chỉ trước mắt mà còn lâu dài. Vì thế nếu thấy điều nọ, điểm kia chưa hợp lý, thiếu thực tế thì cần mạnh dạn góp ý một cách thẳng thắn, trên tinh thần xây dựng, tránh tình trạng khi văn bản đó đã có hiệu lực thì lại phê phán.
Câu chuyện mới đây về Nghị định 60 liên quan đến quyền lợi bảo hiểm xã hội của người lao động là một minh chứng hết sức quan trọng. Khi đưa ra thảo luận, cũng có ý kiến này khác, nhưng kể cả người có ý kiến khác thì cuối cùng cũng bấm nút thông qua. Vì thế mới đưa đến hệ lụy, phải bàn bạc lại, phải sửa đổi.
Cho nên, trở lại câu chuyện lấy ý kiến về Dự thảo Bộ luật Hình sự sửa đổi lần này, phía người có trách nhiệm phải tổng hợp đầy đủ, chính xác làm cơ sở để cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu, chỉnh lý Dự thảo trình Quốc hội xem xét, quyết định tại kỳ họp thứ 10 (tháng 10 tới); nhưng về phía người góp ý kiến cũng cần thẳng thắn, mạnh dạn, trên cơ sở trách nhiệm, quyền lợi của mình.
