Một mùa Nobel ấn tượng

Tuần lễ Nobel 2024, sự kiện được thế giới đón đợi hàng năm, mở đầu vào ngày 7/10 và kết thúc vào ngày 14/10, tại Stockholm (Thụy Điển). Mùa giải năm nay không chỉ vinh danh những tên tuổi trong các lĩnh vực như Y Sinh, Vật lý, Hóa học, Văn học, Hòa bình và Kinh tế, mà còn tiếp tục khẳng định giá trị lâu đời của giải thưởng: tôn vinh những đóng góp to lớn vì lợi ích nhân loại.

Kể từ khi ra đời vào năm 1901, giải Nobel được coi là tấm gương phản chiếu sự tiến bộ của nhân loại. Giải thưởng này đã ghi dấu nhiều kỷ lục đáng ngưỡng mộ trong hơn một thế kỷ qua.

Năm 2018, phát biểu khi nhận giải Nobel Vật lý khi đã ở tuổi 96, nhà khoa học Arthur Ashkin (Mỹ) nhấn mạnh: Một trong những giá trị cốt lõi của giải Nobel là sự vinh danh những nỗ lực cải thiện cuộc sống và mang lại lợi ích to lớn cho nhân loại; là nguồn cảm hứng cho những thế hệ tiếp theo “kiên cường dấn bước trên con đường độc đạo”.

Năm 2014, cô gái 17 tuổi người Pakistan Malala Yousafzai trở thành người trẻ nhất nhận giải Nobel Hòa bình, nhờ những nỗ lực không ngừng trong việc đấu tranh cho quyền giáo dục của trẻ em. Trong khi đó, nhà khoa học John Goodenough (Mỹ) nhận giải Nobel Hóa học khi đã 97 tuổi, vào năm 2019.

Trở lại với mùa giải năm nay, bất ngờ được cho là lớn nhất là việc khẳng định giá trị của trí tuệ nhân tạo (AI), với hai giải Vật lý và Hóa học. AI vốn là đề tài gây tranh cãi suốt thời gian qua, ở cả phía ủng hộ lẫn phản đối.

Ở giải Vật lý, 2 nhà khoa học Geoffrey Hinton và John Hopfield được tôn vinh nhờ những nghiên cứu mang tính tiên phong tạo nên nền tảng AI hiện đại. Còn ở giải Hóa học, 3 nhà khoa học David Baker, John Jumper và Demis Hassabis cùng được vinh danh nhờ công trình hé lộ những bí mật của protein thông qua AI.

Khi giải thưởng Vật lý được công bố, nhà khoa học Geoffrey Hinton đã thốt lên: "Tôi vô cùng sửng sốt. Tôi không nghĩ điều này sẽ xảy ra". Tuy nhiên, Elena Simperl - giáo sư Khoa Thông tin (Đại học King, London, Vương quốc Anh) lại cho rằng, đó là điều rất tích cực khi công nhận vai trò của những phương pháp liên ngành trong lĩnh vực máy tính cao cấp. “Thay vì băn khoăn khi các nhà tiên phong về AI đoạt giải Nobel, chúng ta nên khích lệ họ” - bà Simperl nói.

Trong khi đó, một trong 3 nhà khoa học được giải Nobel Hóa học là Demis Hassabis - Giám đốc điều hành và nhà đồng sáng lập Google DeepMind, nói rằng “chúng tôi đã làm việc cả đời, vì tin rằng AI sẽ là công nghệ có lợi nhất đối với nhân loại, cho dù có rủi ro".

Hassabis, 48 tuổi, sinh tại London, là con trai trong gia đình có bố là người Hy Lạp và mẹ là người Singapore. Ông cho rằng, để điều trị bệnh tật cho con người thì việc dùng AI thiết kế các protein mới sẽ cho phép giải mã các biến thể gene gây bệnh, từ đó rút ngắn thời gian điều chế thuốc đặc trị.

Trong khi đó, Nobel Văn học cũng là “sự kiện chấn động” ở mùa giải năm nay, khi trao cho nữ văn sĩ người Hàn Quốc Han Kang, 54 tuổi. Khi tên bà được xướng lên, bà đang ăn cơm tối cùng con trai tại nhà riêng ở Seoul. Trả lời cuộc gọi từ đại diện của Viện Hàn lâm Thụy Điển thông báo bà là người chiến thắng, bà nói bản thân cảm thấy vinh dự và bất ngờ, nhưng vẫn giữ được giọng điềm tĩnh: "Tôi mong rằng chiến thắng của mình sẽ là điều khích lệ bạn đọc cũng như các nhà văn Hàn Quốc".

Đón nhận thông tin, Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk Yeol gọi đây là "một thành tựu lịch sử, một khoảnh khắc đáng tự hào của dân tộc, đem lại niềm vui cho toàn thể người dân". Còn nhà văn kỳ cựu Han Seung-won, cha của bà Han Kang thừa nhận: "Tôi hoàn toàn bị choáng ngợp, như thể cả thế giới đảo lộn vậy. Cô con gái của tôi đã lên tới đỉnh cao vinh quang khi khắc họa bi kịch một cách sâu sắc, buồn bã nhưng cũng thật đẹp đẽ".

Đại diện Ban tổ chức giải Nobel Văn học 2024 nhận xét, các tác phẩm tiêu biểu của bà Han Kang đã đi sâu vào những bi kịch cá nhân và nỗi đau dân tộc với những trang viết đầy ám ảnh, đau đớn nhưng vẫn mang tính nhân văn sâu sắc. Ngôn từ của bà không chỉ mô tả sự bạo lực hay tàn khốc của chiến tranh, mà còn khắc họa tình yêu thương, sự đồng cảm với những phận người mong manh và tổn thương bởi thời cuộc. Văn phong tinh tế của bà gợi lên lòng trắc ẩn và sự đồng cảm từ độc giả toàn cầu, giúp họ nhận ra giá trị của tình yêu thương và nhân loại giữa những đau thương khốc liệt.

Giải Nobel Văn học năm nay cũng đã cho thấy xu hướng đa dạng hóa của Viện Hàn lâm Thụy Điển, sau nhiều năm bị chỉ trích vì tập trung quá nhiều vào các tác giả châu Âu và Bắc Mỹ.

“

Mùa giải Nobel năm 2024 mở đầu với giải Y Sinh (ngày 7/10), tiếp đó là Vật lý (ngày 8/10), Hóa học (ngày 9/10), Văn học (ngày 10/10), Hòa bình (ngày 11/10) và Kinh tế (ngày 14/10). Một giải Nobel thường được trao cho tối đa 3 người. Chủ nhân của giải sẽ được trao giấy chứng nhận, huy chương vàng cùng phần thưởng tiền mặt. Số tiền phụ thuộc vào thu nhập của Ủy ban Nobel. Năm 2023, Quỹ Nobel đã trao phần thưởng bằng tiền mặt cho người vinh dự nhận giải Nobel là 11 triệu krona (tương đương 986.000 USD). Còn năm nay, dự kiến sẽ là 1,1 triệu USD.