Nần nghệ: Hành trình tái sinh từ kinh nghiệm dân gian đến nghiên cứu y học chuyên sâu
Trong kho tàng y học cổ truyền Việt Nam, có nhiều loài dược liệu gắn bó với đời sống cộng đồng từ bao đời nay, được nhân dân sử dụng để bảo vệ sức khỏe, phòng chống bệnh tật. Một trong những loài cây tiêu biểu ấy là nần nghệ – hay còn gọi là nần vàng, bớt béo – vốn mọc hoang trên núi cao, được đồng bào dân tộc miền núi sử dụng lâu đời cho các chứng đau nhức, mệt mỏi, ăn uống kém. Hành trình từ tri thức bản địa đến những nghiên cứu khoa học hiện đại về cây nần nghệ cho thấy một chặng đường giàu ý nghĩa, vừa mang tính bảo tồn, vừa mở ra tiềm năng mới cho sức khỏe cộng đồng.
Tri thức dân gian: Từ rừng núi đến bếp lửa
Ở nhiều vùng núi phía Bắc, đặc biệt tại Sơn La, Mộc Châu, nơi có độ cao trên 1.500m, nần nghệ thường mọc thành từng dây leo, bám vào vách đá, với củ màu vàng sậm, vỏ xù xì, lá hình tim. Người dân nơi đây từ lâu đã biết đào củ nần về chế biến thành thuốc, thường là phơi khô rồi sắc uống, hoặc ngâm rượu để dùng dần.
Theo kinh nghiệm truyền lại, củ nần nghệ có tác dụng giúp người mệt mỏi nhanh hồi phục, giảm đau nhức xương khớp, ăn uống ngon miệng hơn. Trong đời sống lao động vất vả nơi miền núi, thứ cây mọc hoang dại này trở thành một “người bạn” đồng hành, mang lại niềm tin vào sức khỏe, vào sự gắn kết của con người với thiên nhiên. Chính những tri thức dân gian giản dị ấy đã đặt nền tảng để cây nần nghệ được giới khoa học chú ý đến.
Khoa học nhập cuộc: Những bước khởi đầu
Đến thập niên 1980, các nhà khoa học Việt Nam, trong đó có Trường Đại học Dược Hà Nội và Viện Dược liệu Trung ương, đã chính thức quan tâm nghiên cứu về nần nghệ. Điểm đặc biệt là trong củ nần nghệ có chứa hoạt chất diosgenin với hàm lượng khá cao, dao động 2,5 – 4% khi khô. Đây là một sapogenin tự nhiên quý hiếm, có vai trò quan trọng trong việc điều hòa lipid, góp phần tác động đến quá trình tổng hợp cholesterol trong cơ thể.
Những thử nghiệm bước đầu cho thấy chiết xuất từ nần nghệ có khả năng giảm cholesterol toàn phần và triglycerid trong huyết thanh, đồng thời cải thiện tỉ lệ LDL/HDL, qua đó giúp hạn chế nguy cơ xơ vữa động mạch. Ngoài ra, một số mô hình thực nghiệm còn ghi nhận tác dụng bảo vệ tế bào gan, cải thiện chỉ số men gan.
Có thể nói, các nghiên cứu này đã đưa nần nghệ từ “bếp lửa dân gian” sang “phòng thí nghiệm hiện đại”, khẳng định rằng những kinh nghiệm truyền miệng của đồng bào có cơ sở khoa học đáng tin cậy.
Ý nghĩa của những công trình ban đầu
Không dừng lại ở việc xác định thành phần hóa học, các công trình từ thập niên 1980 – 1990 còn tiến hành thử nghiệm lâm sàng bước đầu tại một số bệnh viện lớn, trong đó có Bệnh viện 103, Viện Quân y. Kết quả ghi nhận: bệnh nhân sử dụng chế phẩm từ nần nghệ sau 4 – 6 tuần có xu hướng cải thiện mỡ máu, dung nạp tốt và ít tác dụng phụ. Những dữ liệu này, được đăng tải trong các tạp chí chuyên ngành y dược trong nước, trở thành cơ sở khoa học để tiếp tục phát triển dược liệu này trong những thập niên tiếp theo.
Quan trọng hơn, các nghiên cứu này khẳng định rằng nần nghệ không chỉ là một “cây thuốc bản địa”, mà hoàn toàn có thể trở thành nguồn dược liệu có giá trị, góp phần giải quyết những vấn đề sức khỏe cộng đồng hiện đại như rối loạn mỡ máu, bệnh gan nhiễm mỡ – vốn ngày càng gia tăng trong xã hội công nghiệp hóa.
Từ nghiên cứu đến trách nhiệm cộng đồng
Sự quan tâm của giới khoa học đối với cây nần nghệ đặt ra một câu hỏi rộng lớn hơn: làm sao để nguồn dược liệu này không chỉ tồn tại trong phòng thí nghiệm, mà còn đến được với đời sống nhân dân một cách bền vững?
Để trả lời câu hỏi đó, không thể thiếu vai trò của doanh nghiệp và cộng đồng. Những năm gần đây, một số đơn vị trong lĩnh vực y học cổ truyền và dược phẩm đã chủ động tiếp cận, tìm cách ứng dụng và phát triển cây nần nghệ thành các sản phẩm bảo vệ sức khỏe. Trong đó, có thể kể đến nỗ lực của Linh Dược Ngự Y Việt – một doanh nghiệp đi theo hướng kết hợp tri thức cổ truyền cung đình với nghiên cứu hiện đại. Dù chưa phải là cái tên phổ biến với công chúng rộng rãi, nhưng sự trăn trở và đầu tư cho nần nghệ của doanh nghiệp này là một ví dụ sinh động cho thấy trách nhiệm của cộng đồng doanh nghiệp trong việc bảo tồn và phát huy nguồn dược liệu quý.
Chặng đường tiếp nối
Nhìn lại, chỉ trong vài thập niên, cây nần nghệ đã trải qua một hành trình đáng chú ý: từ bài thuốc dân gian nơi núi rừng, trở thành đối tượng nghiên cứu của các nhà khoa học, và nay bắt đầu xuất hiện trong chiến lược phát triển dược liệu của doanh nghiệp. Hành trình ấy không chỉ mang ý nghĩa khoa học, mà còn phản ánh một giá trị văn hóa: sự gắn kết giữa tri thức bản địa và tri thức hiện đại, giữa con người và thiên nhiên.
Tuy nhiên, hành trình này mới chỉ là khởi đầu. Việc nần nghệ có thể thực sự góp mặt trong đời sống sức khỏe của hàng triệu người dân Việt Nam hay không, còn phụ thuộc vào sự chung tay của các nhà khoa học, cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng. Đây là lúc cần có những định hướng chiến lược rõ ràng, để vừa bảo tồn nguồn gen quý hiếm, vừa phát triển sản phẩm chất lượng, an toàn, phổ biến đến với mọi gia đình.
Lời kết – Câu hỏi mở
Cây nần nghệ đã đi một chặng đường dài, từ kinh nghiệm dân gian đến nền tảng khoa học vững chắc. Nhưng hành trình phía trước vẫn còn rộng mở. Làm thế nào để nần nghệ thực sự bước ra khỏi phòng thí nghiệm, trở thành một phần của giải pháp chăm sóc sức khỏe cộng đồng? Và Linh Dược Ngự Y Việt cùng các doanh nghiệp khác sẽ kế thừa, viết tiếp câu chuyện này bằng cách nào để chạm tới niềm tin của người bệnh hôm nay?
*Sản phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh
