Nắng nóng, cảnh giác sốc nhiệt

Ngất xỉu là dấu hiệu đầu tiên

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), hàng năm, có khoảng 150.000 người tử vong do các bệnh có liên quan đến biến đổi khí hậu như bệnh tim, hô hấp, tiêu chảy do nhiệt độ tăng quá cao.

Nhiệt độ tăng cao, nắng nóng dài ngày tạo điều kiện thuận lợi cho các loại virus, vi khuẩn, côn trùng gây bệnh sinh sôi nảy nở. Các loại bệnh dễ mắc phải do nắng nóng như bệnh về đường hô hấp (viêm phổi, viêm họng, sốt virus…), các bệnh liên quan đến đường tiêu hóa (tiêu chảy) do không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

Nắng nóng cũng là nguyên nhân khiến nồng độ ozone và một số chất ô nhiễm khác trong không khí tăng cao, làm gia tăng các bệnh tai biến mạch máu não, tăng huyết áp, nhồi máu cơ tim, thậm chí gây đột tử. Đặc biệt, tia tử ngoại của ánh nắng mặt trời có thể dẫn đến ung thư da…

Theo PGS Nguyễn Văn Chi - phụ trách Trung tâm Cấp cứu A9, Bệnh viện Bạch Mai, sốc nhiệt (còn gọi là say nắng) là tình trạng nhiệt độ cơ thể tăng cao đến mức gây tổn thương đến hệ thống thần kinh trung ương và các mô khác, đặc biệt khi nhiệt độ cơ thể đạt mức 40 độ C hoặc cao hơn, đây là hình thái nghiêm trọng nhất của tổn thương do nhiệt và là một cấp cứu y học. Người già và trẻ sơ sinh là đối tượng dễ bị sốc nhiệt nhất (dân gian hay gọi là cảm nắng/cảm nóng).

Nguyên nhân chính do thời tiết nắng nóng nên các gia đình sử dụng máy lạnh liên tục, khiến không khí trong phòng bị tù đọng và nhiệt độ trong phòng quá chênh lệch so với nhiệt độ ngoài trời dẫn đến trẻ dễ bị mất nước, cảm lạnh, viêm phổi, viêm phế quản, viêm mũi, hen suyễn, viêm xoang, viêm tai giữa…

Sốc nhiệt có thể giết hoặc gây tổn hại cho não và các cơ quan nội tạng khác trong cơ thể. Tình trạng sốc nhiệt thường biểu hiện ban đầu bằng các rối loạn nhẹ hơn liên quan tới nhiệt như chuột rút do nhiệt, ngất xỉu do nhiệt, và lả nhiệt (kiệt sức vì nóng). Nhưng sốc nhiệt cũng có thể tấn công/biểu hiện ngay cả khi không có dấu hiệu tổn thương do nhiệt báo trước. Các triệu chứng thường gặp khác bao gồm buồn nôn, co giật, lú lẫn, mất định hướng, và đôi khi mất ý thức hoặc hôn mê.

Triệu chứng đặc trưng của sốc nhiệt là nhiệt độ trung tâm của cơ thể lớn hơn 40,55 độ C (1050F). Nhưng ngất xỉu có thể là dấu hiệu đầu tiên. BS Nguyễn Văn Chi nhấn mạnh, nếu bạn nghi ngờ ai đó bị sốc nhiệt, hãy gọi số điện thoại cấp cứu 115 ngay lập tức hoặc đưa bệnh nhân tới bệnh viện. Bất cứ sự trì hoãn việc tìm kiếm hỗ trợ y tế nào đều có thể khiến bệnh nhân tử vong.

Trong khi đợi y tế đến, cần phải tiến hành sơ cứu. Đưa bệnh nhân tới môi trường có điều hòa nhiệt độ, hoặc ít nhất là một khu vực râm mát, và cởi bỏ bất cứ quần áo nào không cần thiết. Nếu có thể được, đo nhiệt độ trung tâm cơ thể của bệnh nhân và bắt đầu tiến hành sơ cứu bằng cách làm mát để hạ nhiệt độ trung tâm cơ thể xuống 38,33 - 38,88 độ C (101 - 1020F).

Làm gì khi bị sốc nhiệt?

PGS Nguyễn Văn Chi cho biết, cơ thể có cơ chế điều hòa thân nhiệt để giữ cho nhiệt độ ở mức cân bằng quanh 37 độ C. Trong thời tiết nắng nóng, cơ thể vừa sinh ra nhiệt trong quá trình hoạt động, vừa hấp thụ nhiệt từ môi trường, dẫn đến nguy cơ tăng thân nhiệt.

Khi nhiệt độ cơ thể tăng lên, cơ thể sẽ thực hiện các cơ chế để điều tiết giữ thân nhiệt như thở nhanh, dãn mạch dưới da, toát mồ hôi, ức chế quá trình sinh nhiệt,... Tuy nhiên, nếu ở trong môi trường nắng nóng kéo dài, các cơ chế đó sẽ không còn hiệu quả.

Ví dụ, nhiệt độ cơ thể 41 độ C kéo dài sẽ ảnh hưởng đến các chức năng của nhiều cơ quan quan trọng như não, tim, phổi, thận; đặc biệt khi nhiệt độ tăng quá cao, các hoạt động chuyển hóa trong cơ thể sẽ rối loạn nghiêm trọng, dẫn đến hôn mê, co giật.

Những người phải lao động trong điều kiện môi trường nắng nóng như nông dân gặt lúa trên cánh đồng, công nhân làm việc trên lò cao, các vận động viên thi đấu, luyện tập dưới điều kiện nắng nóng... có nguy cơ sốc nhiệt cao nhất. Đặc biệt, trong giai đoạn này, nhiều nhân viên y tế vừa phải chiến đấu với Covid-19 trong nắng nóng, vừa phải mặc bộ quần áo bảo hộ, lại không được bật điều hòa khiến nhiệt độ cơ thể tăng cao, là nguyên nhân gây say nắng, sốc nhiệt.

Sốc nhiệt có thể xảy ra với bất kỳ ai nhưng trẻ nhỏ và người lớn tuổi có nguy cơ cao gặp phải tình trạng này. Thanh thiếu niên khỏe mạnh có tham gia tập luyện thể thao hoặc tắm nắng dưới nhiệt độ nóng cũng có nguy cơ bị sốc nhiệt.

Thông thường, những người trẻ, khỏe không nhận thấy được các triệu chứng ban đầu của sốc nhiệt cũng như không mấy chú tâm đến chúng, hoặc họ có thể cảm thấy ngại khi than phiền về việc cảm thấy khó chịu trong quá trình luyện tập thể thao.

Theo BS Chi, dấu hiệu đầu tiên là vã mồ hôi khi cơ thể phản ứng tỏa nhiệt. Nhiệt độ tăng dần, tăng dần đến khi cơ thể không giải phóng được khiến bệnh nhân kiệt sức và ngất xỉu. Các triệu chứng khác của sốc nhiệt, bao gồm: Đau đầu; chóng mặt và choáng váng; da đỏ, nóng và khô; yếu cơ hoặc chuột rút; buồn nôn và ói mửa; nhịp tim nhanh; thở nhanh, thở nông.

Nếu nặng hơn bệnh nhân sẽ có những biểu hiện thay đổi hành vi như nhầm lẫn, mất phương hướng hoặc loạng choạng, thậm chí co giật, mất ý thức, hôn mê...

BS Chi khuyến cáo, khi phát hiện nạn nhân bị sốc nhiệt hoặc say nắng, việc cần làm đầu tiên là phải sơ cứu. Cần nhanh chóng chuyển bệnh nhân ra khỏi khu vực nắng nóng, đưa vào khu vực mát, cởi bớt quần áo, dùng các biện pháp hạ nhiệt bằng quạt, lau khăn ẩm nước làm mát toàn thân.

Nếu bệnh nhân tỉnh thì cho uống nước mát để bù nước, cố gắng hạ thân nhiệt nạn nhân, nhanh chóng gọi cấp cứu 115 hoặc bố trí phương tiện phù hợp đưa đến cơ sở y tế gần nhất.

Những ngày nắng nóng, nếu phải ở lâu ngoài trời, người dân cố gắng tránh thời điểm từ 11h trưa đến 15h chiều là thời điểm cường độ nắng nóng cao nhất. Mỗi người cần có các biện pháp bảo vệ cơ thể như mặc quần áo bảo hộ lao động chống nắng, làm thông thoáng, che chắn, khi làm việc ngoài trời. Đặc biệt cần lưu ý uống đủ nước để phòng mất nước. Nếu phải lưu thông trên đường thì cần đội mũ nón, che ô, mặc đồ chống nắng. Người lao động ngoài trời ngoài việc có đầy đủ phương tiện dụng cụ chống nắng thì cứ sau một khoảng thời gian phải vào chỗ mát tạm nghỉ 10 đến 15 phút để cơ thể hạ nhiệt và bổ sung thêm nước. Trung bình một người nên uống từ 2,5 đên 3 lít nước một ngày khi thời tiết nắng nóng.