Ngành kinh tế “trụ đỡ”: Thiếu ổn định
7 tháng đầu năm, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thuỷ sản đạt mức 16,93 tỷ USD, giảm 3,6% so với cùng kỳ năm 2014. Đáng chú ý, các mặt hàng xuất khẩu giảm mạnh lại chính là những sản phẩm đứng trong các ngành xuất khẩu mũi nhọn của Việt Nam như gạo, thủy sản, cao su, cà phê… Thực tế này một lần nữa đặt ra yêu cầu cần phải có những bước đi đột phá trong sản xuất nông nghiệp.
Theo số liệu của Bộ NN&PTNT, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thuỷ sản tháng 7/2015 ước đạt 2,47 tỷ USD, đưa giá trị xuất khẩu của ngành 7 tháng đầu năm 2015 lên 16,93 tỷ USD, giảm 3,6% so với cùng kỳ năm 2014. Gạo, cà phê, thủy sản… là những mặt hàng xuất khẩu thế mạnh thế nhưng, từ đầu năm đến nay, sản lượng và giá trị xuất khẩu các mặt hàng này vẫn trên đà tuột dốc.
Cụ thể, khối lượng gạo xuất khẩu tháng 7 năm 2015 ước đạt 717.000 tấn với giá trị đạt 300 triệu USD, giảm 3,1% về khối lượng và giảm 8,3% về giá trị so với cùng kỳ năm 2014. Giá gạo xuất khẩu bình quân 6 tháng đầu năm 2015 đạt 431,16 USD/tấn, giảm 4,64% so với cùng kỳ năm 2014. Tương tự, xuất khẩu cà phê trong tháng 7/2015 cũng giảm 33,9% về khối lượng và giảm 33,7% về giá trị so cùng kỳ năm 2014.
“Tuột dốc” mạnh nhất phải kể đến kim ngạch xuất khẩu thủy sản với giá trị xuất khẩu 7 tháng đầu năm 2015 đạt 3,53 tỷ USD, giảm 17% so với cùng kỳ năm 2014. Cả 3 thị trường chính của thủy sản nước ta là Hoa Kỳ, Nhật Bản và Hàn Quốc đều giảm. Ngoài ra cao su, chè - những mặt hàng được coi là thế mạnh của ngành nông nghiệp cũng đều theo chiều hướng xuất khẩu sụt giảm.
Như vậy, nhìn vào bức tranh xuất khẩu nông lâm thủy sản 7 tháng đầu năm, nhiều chuyên gia đánh giá, nhóm ngành hàng này vẫn chưa có dấu hiệu khởi sắc bởi trên hầu hết các sản phẩm mũi nhọn, kim ngạch xuất khẩu đều đã giảm sâu so với cùng kỳ năm 2014. Kim ngạch xuất khẩu giảm sâu, trong khi tiêu thụ nông sản nội địa cũng bấp bênh. Rốt cuộc, ngành kinh tế “trụ đỡ” của Việt Nam vẫn đang ở thế chới với, thiếu ổn định.
Nhiều ý kiến cho rằng, một trong những nguyên nhân là chúng ta vẫn chưa xây dựng được chuỗi giá trị nông sản theo hướng phát triển bền vững. Theo TS Nguyễn Thị Dương Nga (Học viện Nông nghiệp Việt Nam), xu thế toàn cầu hóa tạo cơ hội cho các nước đang phát triển mở rộng thị trường trong nước và quốc tế, trong đó có Việt Nam. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc người nông dân cần kiểm soát tốt hơn trong các khâu sản xuất, lưu thông và tiêu thụ nhằm đảm bảo chất lượng và giá trị của sản phẩm.
Có một vấn đề tồn tại lâu nay, đó là nhóm hàng nông sản, thủy sản khi xuất khẩu sang các thị trường như Mỹ, Úc, EU và nhiều thị trường khó tính khác thường xuyên gặp phải rào chắn về vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm. Tôm, cá tra, và nhiều loại nông sản khác đã từng bị một số nước như Mỹ, Nhật Bản cấm nhập khẩu do tồn dư kháng sinh, hóa chất cao, không đạt tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm của đối tác. Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến cho xuất khẩu nông sản, thủy sản sụt giảm. Bởi vậy, TS Nga cho rằng, ngay từ khâu sản xuất, người nông dân phải tuân thủ chặt chẽ các tiêu chuẩn về chất lượng, an toàn thực phẩm cũng như các quy định khác của thị trường.
Theo TS Nga, nền nông nghiệp nước ta cần phải xây dựng và phát triển chuỗi giá trị nông sản bền vững đáp ứng nhu cầu thị trường. Muốn như vậy, các thành viên trong chuỗi giá trị (đặc biệt là nông dân, nhà sản xuất) phải có định hướng thị trường. Tất nhiên, bà Nga cho rằng, trong chuỗi giá trị này, không thể thiếu vai trò của Nhà nước và doanh nghiệp.
Cụ thể, DN tư nhân, đặc biệt là các DN chế biến và phân phối có vai trò dẫn dắt toàn bộ chuỗi giá trị nông sản. Trong khi đó, vai trò của Nhà nước đặc biệt quan trọng trong việc hỗ trợ và nâng cấp chuỗi giá trị, đồng thời thiết lập hệ thống pháp luật, thể chế cho một thị trường thương mại cạnh tranh và công bằng.
