Nghệ nhân Phạm Thị Tắng, người ‘giữ lửa’ di sản văn hoá xứ Thanh
Ở tuổi 80, Nghệ nhân Phạm Thị Tắng vẫn đều đặn cất lên lời hát Xường, cùng người dân dựng cây bông, múa vòng quanh tiếng trống chiêng trong lễ hội Pồn Pôông. Cả cuộc đời bà, đã gắn bó với văn hóa Mường, miệt mài phục dựng, truyền dạy và mang di sản đi xa, để lễ hội Pồn Pôông, linh hồn của người Mường không bị lãng quên giữa nhịp sống hiện đại.
Người giữ ‘hồn’ lễ hội Pồn Pôông
Từ khi còn là một đứa trẻ, sau đó lớn lên trong gia đình có truyền thống thầy Mo Mường, bà Phạm Thị Tắng (trú thôn Lò, xã Minh Sơn, tỉnh Thanh Hóa) đã sống giữa không gian văn hóa đặc trưng của bản làng, với tiếng chiêng, lời Xường, điệu múa, truyền thuyết cây chạng pạng và những nghi lễ truyền thống kéo dài từ đời này sang đời khác.
Cũng như bao đứa trẻ Mường khác, bà thuộc lời hát, thuộc điệu múa từ lúc nào không hay. Và đến khi trưởng thành, bà được chọn để trở thành bà Máy, người chủ lễ hội và gìn giữ các nghi lễ tâm linh của cộng đồng.
Hơn nửa thế kỷ qua, bà đã dành hết tâm sức để sưu tầm, ghi chép, thực hành và truyền dạy những tinh hoa văn hóa Mường mà trước đây chỉ tồn tại qua truyền khẩu. Đặc biệt, bà đã góp công lớn trong việc phục dựng lễ hội Pồn Pôông, một lễ hội có từ xa xưa, gắn với sử thi 'Đẻ đất đẻ nước', thể hiện ước vọng mùa màng no đủ, xóm làng hạnh phúc của đồng bào dân tộc Mường.
Theo bà Tắng, lễ hội Pồn Pôông từng có thời gian bị mai một, thậm chí đứng trước nguy cơ biến mất. Nhưng từ những năm cuối thập niên 80, khi việc bảo tồn trò diễn dân gian được quan tâm trở lại, bà và những người tâm huyết đã bắt đầu hành trình khôi phục 48 trò diễn mô phỏng đời sống văn hóa, từ phát nương, cày, bừa, gặt lúa đến chọi trâu, đuổi hổ, bắt cá… Tất cả được kết nối thành một câu chuyện dài kể suốt từ đêm đến sáng quanh cây bông, biểu tượng của vũ trụ và của niềm tin người Mường.
'Pồn trong tiếng Mường nghĩa là múa, chơi. Pôông là bông, là hoa. ‘Pồn Pôông’ là múa hát quanh cây bông, là lễ thưởng hoa và cũng là lời cảm tạ trời đất cho mưa thuận gió hòa', bà Tắng nói.
Hiện nay, ngôi nhà sàn của bà cũng chính là nơi tổ chức lễ hội hằng năm. Khi tiếng cồng chiêng vang lên, bà cùng trai gái Mường trong trang phục truyền thống bước vòng quanh cây bông, vừa múa vừa hát Xường. Bà vừa là người chủ lễ, vừa là 'linh hồn' kết nối cả cộng đồng vào một không gian linh thiêng, sống động.
Nhiều năm qua, bà mang Pồn Pôông đi biểu diễn khắp nơi, từ liên hoan, hội diễn trong tỉnh đến các chương trình giao lưu văn hóa ngoài tỉnh. Những chuyến đi ấy giúp di sản được biết đến rộng rãi hơn, để vào năm 2016, lễ hội chính thức được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Niềm vui tiếp nối khi đến năm 2022, bà được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân, danh hiệu cao quý ghi nhận một đời gìn giữ và cống hiến cho văn hóa dân tộc.
Với bà, niềm vui này không chỉ là sự công nhận mà quan trọng hơn, nó còn giúp văn hóa Mường, lời Xường, điệu múa, cây bông được thế hệ trẻ học theo và tự hào. Đến nay, đã có hàng trăm người do bà trực tiếp truyền dạy, từ cô gái Mường đến các cháu tiểu học. Nhiều em nhỏ đã thuộc lời, thuộc điệu từ năm 7-8 tuổi. 'Mình không mang được Pồn Pôông đi mãi, nhưng thế hệ sau vẫn hát, vẫn múa thì di sản còn sống', bà Tắng bộc bạch.
Truyền lửa cho thế hệ mai sau
Mới đây, Nghệ nhân Nhân dân Phạm Thị Tắng được Ban Thường trực Ủy ban MTTQ tỉnh Thanh Hóa lựa chọn là 1 trong những gương mặt đại diện của tỉnh tham gia bình chọn giải thưởng 'Vinh danh Người truyền lửa' cấp quốc gia do Báo Đại đoàn kết phối hợp với SABECO tổ chức.
Khi PV hỏi về cảm xúc lúc biết tin được đề cử, bà cho biết rất xúc động. 'Cả đời tôi chỉ mong văn hóa của người Mường được nhiều người biết đến. Nếu đạt được vị trí cao trong giải này, đó sẽ là sự ghi nhận của xã hội cho những năm tháng miệt mài đi múa, đi hát, truyền dạy Pồn Pôông của tôi', bà Tắng nói.
Bà Tắng cho biết, qua theo dõi, bà thấy giải thưởng này rất ý nghĩa, vì nó ghi nhận nỗ lực và giá trị của những người âm thầm giữ gìn di sản trong dân gian. 'Bà vui vì cộng đồng ghi nhận, nhưng vui hơn khi lễ hội, lời Xường và văn hóa Mường được tôn trọng, gìn giữ và được nhiều người quan tâm, biết tới', bà Tắng nói.
Theo bà Tắng, việc được tham gia vào giải thưởng lần này không chỉ là niềm vui cá nhân, mà còn là động lực để những người gắn bó với công việc gìn giữ văn hóa như bà tiếp tục kiên trì với lựa chọn của mình. 'Bảo tồn di sản, đặc biệt là văn hóa Mường, không chỉ đòi hỏi kiến thức, mà còn cần sự bền bỉ, đam mê và tình yêu với cội nguồn", bà Tắng khẳng định.
Về khoảnh khắc quan trọng nhất trong cuộc đời, bà Tắng cho rằng, đó là thời điểm khi bà được 'ma Nổ' chọn để trở thành bà Máy. Từ giây phút ấy, bà nhận thức rõ mình đã gánh trên vai một trọng trách lớn lao, không chỉ chữa bệnh bằng thuốc Nam, thực hiện các nghi lễ, mà còn phải gìn giữ lễ hội, lời hát, điệu múa và những giá trị văn hóa của dân tộc mình.
'Thời điểm bà cảm thấy hạnh phúc nhất chính là những ngày lễ hội, khi tiếng trống chiêng vang lên, trai gái Mường tụ hội bên cây bông, hát múa thâu đêm suốt sáng. Bà nhìn mà lòng nghẹn ngào, vì thấy văn hóa của mình vẫn còn, vẫn sống, vẫn mạnh mẽ', bà Tắng xúc động nói.
Hiện nay, điều khiến bà Tắng lo lắng nhất không phải là tuổi tác hay sức khỏe, mà là việc ngày càng ít bạn trẻ muốn theo nghề và cũng chưa thật sự chuyên tâm với di sản của dân tộc mình. Bà lo rằng, nếu không có lớp kế cận, nhiều giá trị văn hóa của người Mường sẽ dần bị lãng quên.
Chính từ nỗi trăn trở ấy đã thôi thúc bà suy nghĩ, phải làm sao để thế hệ trẻ hiểu rằng, bảo tồn văn hóa không phải chuyện xa vời, mà là trách nhiệm của mỗi người. Từ việc học một điệu Xường, gìn giữ nếp nhà sàn, trang phục truyền thống cho tới tham gia lễ hội Pồn Pôông, tất cả đều là những hành động góp phần giữ gìn bản sắc.
Thông qua giải thưởng 'Người truyền lửa', bà hy vọng rằng sẽ giúp những người làm công việc bảo tồn di sản như bà có thêm cơ hội để chia sẻ, kết nối và đưa giá trị văn hóa đến gần hơn với cộng đồng.
Đường link bình chọn: https://150ydisanvuoncao.sabeco.com.vn/binh-chon-cho-nguoi-truyen-lua
1. Ông Lầu Minh Pó (64 tuổi,
2. Bác sĩ Lê Thế Anh (44 tuổi),
3.
4.
