Nghịch lý nhà ở xã hội

Theo UBND tỉnh Bắc Ninh, tính tới đầu tháng 11/2023, tỉnh đang triển khai 51 dự án nhà ở xã hội (NOXH), trong đó có 22 dự án nhà ở công nhân, tuy nhiên mới chỉ bán được 350/1.700 căn nhà ở công nhân. Cụ thể, thời gian qua, các chủ dự án đã rao bán gần 1.700 căn nhà ở công nhân nhưng số lượng bán được ít, hiện 7 dự án đang “ế” hơn 1.300 căn.

Trong khi đó, theo ông Nguyễn Tuấn Dũng - Phó Giám đốc Sở Xây dựng Bắc Ninh, hiện tại tỉnh này có gần 6.000 căn NOXH đã hoàn thành, nhưng mới có khoảng hơn 3.000 căn được đăng ký mua. Lý do bởi NOXH dành cho công nhân thường tập trung ở các khu công nghiệp, khu chế xuất trên địa bàn huyện, xã và người thu nhập thấp ở nông thôn không được phép mua, thuê, dẫn đến ít đối tượng đủ điều kiện mua.

Ngoài ra còn là vấn đề thuế thu nhập. Theo quy định hiện nay, thu nhập trên 11 triệu đồng/tháng phải nộp thuế thu nhập cá nhân. Như vậy, với 11 triệu đồng mỗi tháng để chi tiêu sinh hoạt, chưa kể còn phải gửi về gia đình, thì người lao động không đủ điều kiện mua.

“Để công nhân mua được nhà ở thì cần phải xem xét đến mức thu nhập. Ngoài ra, người lao động đa số là công nhân ngoại tỉnh nên không có nhu cầu mua nhà, mà chỉ muốn thuê nhà ở. Vì thế, phát triển loại nhà lưu trú sẽ phù hợp hơn” - ông Dũng nói.

Được biết, Bắc Ninh - “thủ phủ công nghiệp miền Bắc” - có 22 dự án nhà ở dành cho công nhân với tổng diện tích đất khoảng 107ha. Dự kiến sau khi hoàn thành sẽ cung ứng 2,4 triệu m2 sàn, tương đương 31.000 căn hộ cho 105.000 người. Bên cạnh 22 dự án nhà ở công nhân, Bắc Ninh cũng đang triển khai 29 dự án NOXH trên diện tích 50ha, với khoảng 15.500 căn hộ.

Nếu như Bắc Ninh đang “ế” nhà ở cho công nhân, NOXH thì ngược lại, nhiều địa phương khác lại rất “khát”. Người ta vẫn chưa quên việc sáng sớm ngày 20/5/2023, rất nhiều người đã chen chân tại Nhà thi đấu quận Cầu Giấy để xếp hàng đợi bốc thăm quyền được mua NOXH tại dự án NHS Trung Văn (phường Trung Văn, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội). Ngay sau khi có thông báo, dự án đã có tới hàng nghìn hồ sơ đăng ký mua, mặc dù đây là dự án công bố mức giá dự kiến cao nhất từ trước đến thời điểm đó tại Hà Nội: hơn 19,5 triệu đồng/m2 (đã gồm VAT) và phí bảo trì hơn 371.000 đồng/m2.

Trong số 1.300 hồ sơ bốc thăm chọn ra 149 hồ sơ, tỷ lệ chọi gần 1/9. Như vậy, 1.151 hồ sơ “bị loại”, không được quyền mua căn hộ NOXH ở dự án này.

Tính ra, để sở hữu căn nhỏ nhất của dự án (69,9m2), người mua phải bỏ ra khoảng 1,39 tỷ đồng đến 1,52 tỷ đồng cho căn lớn nhất (76,8m2). Còn với người thuê nhà cũng phải bỏ ra khoảng 7 triệu đồng/tháng khi mức giá cho thuê là 99.081 đồng/tháng/m2.

Số tiền đó, rất ít người thuộc đối tượng được mua NOXH, kể cả đi thuê.

Vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng đã đến lúc mở rộng đối tượng được mua NOXH, khi mà giá NOXH tăng gần gấp đôi sau 5 năm, song cách xác định thu nhập thấp (điều kiện quan trọng để được mua nhà) vẫn như 8 năm trước.

Với một người thu nhập thuộc diện không phải nộp thuế thu nhập cá nhân (không quá 11 triệu đồng/tháng) thì "được mua" không có nghĩa là "mua được" NOXH. Vì để mua được một căn NOXH giá khoảng 1,5 tỷ đồng sẽ phải đóng trước 20% giá trị căn nhà (khoảng 300 triệu), đồng thời vay ngân hàng 1,2 tỷ đồng trong khoảng 20 năm. Nếu được vay với lãi suất 8,2% mỗi năm, mỗi tháng phải trả khoảng 10 triệu đồng cả vốn vay và lãi. Số tiền còn lại dùng để chi phí sinh hoạt đã là không đủ, thì càng khó nói đến các khoản dự phòng rủi ro.

Có thể nói người thu nhập thấp đang bị “mắc kẹt” giữa tiêu chí được thụ hưởng chính sách NOXH và khả năng vay ngân hàng. Trong khi đó, theo ông Vũ Minh Tiến - Viện trưởng Công nhân Công đoàn (Tổng Liên đoàn Lao dộng Việt Nam), qua khảo sát cho thấy tổng thu nhập bình quân của công nhân gồm tiền lương, tăng ca, phúc lợi khoảng 8,74 triệu mỗi tháng, trong khi mức chi tiêu 10,3 triệu đồng/tháng.

"Thu nhập chỉ đáp ứng được 83% chi tiêu thì tích lũy mua nhà là điều rất khó. Thậm chí nhiều người không thể mua vì làm đến đâu tiêu đến đấy, không có tích lũy" - ông Tiến nói.

Còn theo ông Trần Khánh Quang - Tổng Giám đốc Công ty đầu tư BĐS Việt An Hòa, điều kiện người được thụ hưởng NOXH đã lỗi thời. "Chúng ta không nên gộp chung người nghèo, cận nghèo và thu nhập thấp vào một nhóm rồi tìm sản phẩm đáp ứng điều kiện cả hai, tạo ra vòng luẩn quẩn" - ông Quang nói.