Người giữ hồn khèn Dao ở Khe Ngang

Chúng tôi đến Khe Ngang trong một ngày mưa. Xa xa, tiếng khèn ngân vang, bao chùm cả núi rừng với nhịp điệu lúc trầm, lúc bổng. Những giai điệu “tú tu, tú tú tu, tú tú tù tú tu…”, nhịp nhàng khiến ai nấy trong đoàn cũng đều bị cuốn theo, đôi chân không kìm được rồi bước đến nơi phát ra âm thanh mê lòng ấy.

Bên mái nhà sàn, người đàn ông đầu đội khăn, mặc áo dài đen, quần trắng đang say sưa thổi khèn. Quanh ông, nhiều em nhỏ mặc trang phục truyền thống người Dao, tay cầm khèn, ánh mắt trong veo, chăm chú nghe. Thỉnh thoảng, ông dừng lại, hướng dẫn các em cách cầm khèn, vị trí để môi, cách lấy hơi, cách thổi và giữ nhịp điệu.

Hỏi ra mới biết, người đàn ông ấy chính là nghệ nhân ưu tú Hoàng Hữu Định - “Người kể chuyện qua tiếng khèn Dao”. Theo ông Định, ông sinh ra trong bản đa phần là người Dao. Ngay từ nhỏ, những giai điệu của khèn cứ văng vẳng bên tai, rồi ngấm dần, ngấm dần vào huyết quản, nhịp thở, tâm trí ông.

“Tiếng khèn Dao quần trắng rất phong phú, đa dạng, mang nhiều ý nghĩa như tái hiện lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng và đời sống sinh hoạt hàng ngày của dân tộc mình. Hoặc những bài ca về tình yêu, lao động, và thiên nhiên. Gia đình tôi nhiều người biết thổi khèn, nên không chỉ trong dịp lễ cấp sắc, cưới hỏi, hội làng, cầu mùa… mà ngày nào tôi cũng được nghe. Với người Dao nơi đây, khèn như người bạn đồng hành, như sợi dây linh thiêng kết nối mình với thiên nhiên và những người đã khuất” - ông Định chia sẻ.

Cũng theo ông Định, kỹ thuật làm khèn không khó, nhưng cần tỉ mỉ và có kinh nghiệm. Nói rồi, ông lên đồi, chặt những câu nứa đem về, thị phạm cho chúng tôi và các em nhỏ cách làm khèn. “Để làm khèn, mọi người phải chọn cây nứa đều, tròn, đẹp, sau đó chặt từng đoạn từ nhỏ đến to khoảng 7 - 8cm. Chặt xong, ngoài nhìn bằng mắt, mọi người phải dùng tay cảm nhận xem khúc nứa đó có đều, có tròn không. Tiếp đến, ta lắp các đoạn ống đó vào với nhau (khoảng 13 - 14 ống), rồi tưới nước, đưa lên ngắm xem khèn đã theo hình cong đều, đẹp mắt chưa” - ông Định cho biết thêm.

Chỉ với con dao nhỏ, cùng vài cây nứa, sau khoảng 15 phút, ông đã hoàn thành một cây khèn truyền thống của người Dao quần trắng. Làm xong, ông đưa lên miệng thổi thử, tiếp tục điều chỉnh các khớp nối, uốn nắn lại cây khèn cho đến lúc âm thanh trong, vang với giai điệu “hớp hồn” người nghe mới thôi.

Với ông Định, tiếng khèn không đơn thuần là âm nhạc, mà nó như lời kể chuyện về truyền thống, về ký ức, về linh hồn văn hóa dân tộc Dao quần trắng. Trong bối cảnh các giá trị truyền thống đang đứng trước nguy cơ mai một, ông luôn đau đáu làm sao văn hóa của dân tộc mình được gìn giữ, phát huy. Do đó, nhiều năm nay, ông không chỉ giữ cho riêng mình niềm đam mê với tiếng khèn, ông còn dành trọn tâm huyết để bảo tồn và lan tỏa nghệ thuật khèn nứa đến mọi người.

Từ trăn trở đó, nhiều năm nay, ông miệt mài kêu gọi, động viên, ân cần, tỉ mỉ, dạy miễn phí cách làm và thổi khèn cho mọi người. Nhờ sự kiên trì ấy, đến nay, hàng chục người đã biết cách làm và thổi khèn, giúp văn hóa người Dao quần trắng được giữ gìn, tiếp nối và lan tỏa qua từng thế hệ.

Với những đóng góp lớn lao ấy, năm 2022, ông Hoàng Hữu Định được Nhà nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú”.

Ông Nguyễn Công Hà - Phó Trưởng phòng Văn hóa - xã hội xã Yên Thành cho biết, ông Hoàng Hữu Định có đóng góp to lớn trong việc bảo tồn văn hóa, dân gian của người Dao quần trắng. Không chỉ truyền dạy cách thổi và làm khèn, ông còn dạy đọc và viết chữ nho (nôm Dao), hướng dẫn thực hiện nghi lễ cấp sắc của dân tộc Dao quần trắng cho người địa phương và quanh vùng.