Nhớ nghệ sĩ Phan Thoan với bức ảnh 'O du kích nhỏ'

Người thân nghệ sĩ nhiếp ảnh cho biết, những năm cuối đời, cụ Phan Thoan vẫn tỉnh táo, sống lạc quan, ở cùng con trai tại phường Quan Hoa, quận Cầu Giấy.

“O du kích nhỏ” là tác phẩm ảnh đen trắng khổ dọc của nhà báo Phan Thoan (nguyên phóng viên Báo Hà Tĩnh), thực hiện vào ngày 21/9/1965.

Bức ảnh ra đời trong bối cảnh không quân Hoa Kỳ oanh tạc dữ dội miền Bắc Việt Nam.

Tác phẩm mô tả hình ảnh một nữ dân quân có vóc dáng nhỏ bé đang cầm súng áp giải một viên phi công Mỹ to lớn hơn rất nhiều.

Hai nhân vật trong bức ảnh là nữ du kích Nguyễn Thị Kim Lai (ngày đó 17 tuổi, trú xã Phú Phong, Hương Khê, Hà Tĩnh) và phi công Mỹ William Andrew Robinson (22 tuổi). Bà Lai khi đó cao 1,5 m, nặng 37 kg, còn viên phi công cao 2,2 m, nặng 120 kg.

Lúc đầu tác giả đặt tên cho bức ảnh là “Uy thế không lực Hoa Kỳ” và về sau bức ảnh có những cái tên khác nhau như “O du kích nhỏ”, “Giải giặc lái Mỹ” hay “O du kích nhỏ và tên giặc lái Mỹ”.

Sau khi ra đời, bức ảnh đã gây được tiếng vang rất lớn trong dư luận Việt Nam và được coi là nguồn động viên cho cuộc chiến đấu của quân đội và nhân dân miền Bắc Việt Nam chống lại chiến tranh phá hoại của không quân Hoa Kỳ.

Năm 1966, bức ảnh “O du kích nhỏ” được trưng bày trong Triển lãm ảnh Toàn quốc. Xem xong, nhà thơ Tố Hữu đã viết bốn câu thơ: “O du kích nhỏ giương cao súng/ Thằng Mỹ lênh khênh bước cúi đầu/ Ra thế! To gan hơn béo bụng/ Anh hùng đâu cứ phải mày râu!”.

Năm 1967, bức ảnh được đưa lên tem thư của Bưu điện Việt Nam nhân dịp máy bay thứ 2.000 của Mỹ bị bắn rơi ở miền Bắc. Con tem này đã được gửi đi 167 nước, gồm cả Mỹ.

Bức ảnh cũng đã giành Huy chương Vàng tại Sofia (Bungari) năm 1968, được chọn trưng bày nhân Đại hội Liên hoan thanh niên và sinh viên thế giới lần thứ 9 ở Bungari với 138 nước tham dự, được phóng cao 8 m trưng bày tại Thủ đô La Habana (CuBa).

Và năm 2007, “O du kích nhỏ” của NSNA Phan Thoan được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, một trong những tác phẩm kiệt tác của “Trăm năm kiệt tác nhiếp ảnh Việt Nam”.

Trong những lần trả lời truyền thông, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phan Thoan kể, ngày đó ông là phóng viên chiến trường, được giao nhiệm vụ bám sát địa bàn huyện Hương Khê. Khi nhận tin dân quân bắt được giặc lái Mỹ, ông đạp xe hơn 10 km, tới chụp bức ảnh trên. Bức ảnh sau đó được đăng trên nhiều tờ báo trong nước và quốc tế.

Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Phan Thoan (Bút danh: Phan Tuất) sinh ngày 11/11/1924 tại làng Tường Vinh, xã Đức Thủy (nay là xã Lâm Trung Thủy, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.

Cụ nguyên là Cán bộ văn hóa nghệ thuật Ty Văn hóa Tỉnh Hà Tĩnh; Hội viên Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam; Hội viên Hội liên hiệp VHNT Hà Tĩnh.

Nghệ sĩ từng được trao Huy chương Vì sự nghiệp VHNT Việt Nam; Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2007; Huy chương Vàng Triển lãm ảnh Quốc tế trong Đại hội liên hoan thanh niên và sinh viên thế giới lần thứ IX tổ chức ở Xôphia, Bungari, năm 1968.

Lễ viếng nghệ sĩ nhiếp ảnh Phan Thoan bắt đầu từ 6h30 đến 8h30 sáng nay 12/12 tại Nhà tang lễ bệnh viện 354. Lễ hỏa táng cùng ngày tại Đài hóa thân Hoàn vũ, Văn Điển. An táng tại nghĩa trang xã Lâm Trung Thủy, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.