Nỗi lo đồ uống có đường: Cách nào hạn chế?

Nỗi lo mang tên đồ uống có đường

Vì công việc bận rộn nên chị Nguyễn Thu Hà (Cầu Giấy, Hà Nội) ít có điều kiện chăm sóc con. Thấy con có thói quen thường xuyên dùng nước ngọt, đồ uống có đường, chị cũng không cấm đoán. Kết quả là chỉ sau một thời gian sử dụng thường xuyên, con chị có hiện tượng béo phì, thể trạng mệt mỏi, không muốn vận động.

“Lo sợ con bị bệnh, tôi cho con đi thăm khám. Kết quả cho thấy con bị đường huyết và acid uric cao, cùng với tình trạng thiếu hụt vitamin D. Trẻ được chẩn đoán béo phì, tiền đái tháo đường và thiếu vitamin D - một hệ lụy điển hình từ chế độ ăn uống và sinh hoạt thiếu lành mạnh”, chị Hà cho biết.

Dù con chưa đến mức bị béo phì hay có các nguy cơ bị bệnh không lây nhiễm nhưng hiện chị Nguyễn Thị Vân (Thanh Xuân, Hà Nội) cũng đang rất đau đầu vì chứng nghiện đồ uống có đường của con. Theo chị Vân, trung bình mỗi ngày con uống từ 2 đến 3 chai nước giải khát có đường. Đặc biệt nếu không có nước giải khát có đường thì con có cảm giác nhạt miệng, bồn chồn, không thiết tha đến ăn cơm và các loại thực phẩm khác.

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), đồ uống có đường là tất cả các loại đồ uống có chứa đường tự do (đường đơn và đường đôi được thêm vào thực phẩm và đồ uống, đường tự nhiên có trong mật ong, sirô, nước ép hoa quả, nước hoa quả cô đặc…).

Đồ uống có đường là một trong những nguyên nhân gây thừa cân, béo phì; người lớn uống 1 lon nước ngọt/ngày trong vòng 1 năm có thể tăng tới 6,75 kg cân nặng (nếu giữ nguyên mức dung nạp năng lượng từ các nguồn thực phẩm khác). Trẻ em uống nhiều đồ uống có đường thường xuyên có nguy cơ bị béo phì cao hơn 2,57 lần so với những trẻ không uống.

Ngoài ra, việc sử dụng đồ uống có đường còn gia tăng nguy cơ mắc các rối loạn chuyển hóa và bệnh không lây nhiễm khác như đái tháo đường tuýp 2, bệnh tim mạch, tăng huyết áp, bệnh gút ở cả nam và nữ, gia tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng…

TS. Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam cho biết, tiêu dùng các đồ uống này ở Việt Nam hiện ở mức cao, đang có xu hướng gia tăng, tăng gấp 4 lần trong giai đoạn 2009-2023.

Theo PGS.TS Trương Tuyết Mai, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng, theo kết quả Tổng Điều tra dinh dưỡng năm 2010, 2020 ở Việt Nam cho thấy tỉ lệ thừa cân, béo phì gia tăng nhanh chóng. Tỉ lệ đái tháo đường tuýp 2, rối loạn chuyển hóa, tim mạch đang gia tăng. Năm 2015 có khoảng 3,5 triệu người mắc bệnh đái tháo đường, dự báo sẽ tăng lên gấp đôi (6,1 triệu) vào năm 2040.

Làm sao để hạn chế?

Theo thống kê của Bộ Y tế, minh chứng từ thực tế cho thấy, tiêu thụ nước giải khát có đường ở nước ta đang gia tăng đáng báo động với tổng lượng tiêu thụ/năm đã tăng gấp đôi trong thập kỷ gần đây (2013 - 2023), từ 3,44 tỷ lít lên 6,67 tỷ lít - tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với sức khỏe cộng đồng.

Các chuyên gia y tế khuyến cáo, nước giải khát có đường, bất kể là được tạo ngọt bằng đường hay bằng chất tạo ngọt nhân tạo đều kích thích cảm giác thèm ăn các thức ăn ngọt, nhiều carbohydrate và làm gia tăng cảm giác đói, giảm ngưỡng cảm giác no từ đó gây nghiện đồ ngọt.

Do đó, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường là giải pháp có chi phí thấp và hiệu quả cao trong kiểm soát tiêu dùng. Việt Nam không thể chần chừ áp dụng khi cả nước hiện có 26,2% người trưởng thành (khoảng 17 triệu người) sống chung với tăng huyết áp; 4,6 triệu từ 18-69 tuổi sống chung với bệnh tiểu đường; cùng hơn 180 nghìn ca ung thư mắc mới với hơn 120 nghìn ca tử vong mỗi năm; 9,4% trẻ em dưới 5 tuổi và 19% trẻ em từ 5 tuổi trở lên bị thừa cân béo phì …

Tại Việt Nam, theo ước tính năm 2019, riêng tổn thất về kinh tế do thừa cân và béo phì đã là 3,69 tỷ USD, chiếm 1,1% GDP chưa kể đến chi phí cho các bệnh không lây nhiễm liên quan khác.

Đến năm 2060, dự báo những chỉ số này sẽ tăng lên 103,1 tỷ USD, chiếm 2,8% GDP; đồng nghĩa với việc tổng chi phí sẽ tăng gấp 28 lần. Việc áp thuế đủ mạnh đối với đồ uống có đường/nước giải khát có đường sẽ góp phần làm giảm thiểu các bệnh sâu răng, béo phì và tiểu đường, cũng như phòng ngừa các bệnh không lây nhiễm khác.

Theo kết quả nghiên cứu của Trường Đại học Y tế Công cộng, nếu áp thuế để tăng giá bán lẻ đồ uống có đường lên 20% như khuyến cáo của WHO thì tỷ lệ thừa cân, béo phì tại Việt Nam có thể giảm lần lượt 2,1% và 1,5%, phòng tránh được 80.000 ca đái tháo đường, tiết kiệm cho hệ thống y tế gần 800 tỷ đồng.

Bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết, dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi lần này đưa nước giải khát có đường theo tiêu chuẩn Việt Nam vào danh mục chịu thuế, dự kiến khoảng 10%. Bộ Tài chính cũng đã trình lộ trình giãn thời gian áp dụng 8% năm 2027 và 10% từ năm 2028.

WHO và Bộ Y tế đề xuất mức thuế cần đạt 40% mới đảm bảo hạn chế tiêu dùng bảo vệ sức khỏe. Tuy nhiên, do nhiều lý do, chúng ta cần có lộ trình tăng thuế phù hợp tránh gây sốc với doanh nghiệp. Vì thế, hiện nay Bộ Y tế thống nhất phương án mức thuế áp dụng 8% năm 2027 và 10% năm 2028.