Ổn định thị trường lúa gạo

Giảm giá, giảm năng suất

Nông dân các địa phương vùng ĐBSCL đang trong giai đoạn thu hoạch lúa Hè thu. Tuy nhiên, theo ghi nhận thực tế, năng suất lúa năm nay giảm rõ rệt, chi phí sản xuất tăng, khiến lợi nhuận của nông dân giảm sâu. Ông Nguyễn Văn Bản (ngụ ấp Tường Tư, xã Vĩnh Thanh) cho biết, vừa thu hoạch 3ha lúa giống Đài Thơm 8, năng suất chỉ đạt 6 tấn/ha, giảm gần 1,5 tấn/ha so với vụ trước.

Theo ông Bản, lúc lúa trổ thì thời tiết bất lợi, mưa nhiều, dịch bệnh phát sinh khiến năng suất và chất lượng giảm. Chi phí sản xuất cũng tăng. “Giá giảm sâu, giảm hơn năm ngoái tới 2.000 đồng/kg nên lợi nhuận bị ảnh hưởng nhiều. Năm nay đa số hộ dân ở đây chỉ lời một vài trăm ngàn đồng/công lúa, có hộ hòa vốn là mừng, những hộ thuê đất trồng lúa bị lỗ nặng” - ông Bản chia sẻ.

Thời điểm này, phần lớn hộ nông dân vùng ĐBSCL đều ở tình cảnh chung như ông Bản. Theo các chuyên gia nông nghiệp, nếu nông dân có thể trữ lúa thì sẽ tránh được tình trạng khi giá lúa lên cao nông dân không có lúa để bán. Thế nhưng, trên thực tế, việc này khó khả thi.

“Trữ lúa lại đợi giá lên sẽ có lời nhưng hợp tác xã khó có thể làm được. Trước đây, một số người đã mang lúa đi sấy rồi thuê kho trữ. Tuy nhiên, việc này phát sinh nhiều nhân công, chi phí. Giá lúa sau đó có tăng nhưng lúa của bà con nông dân trữ lại trước đó thì không đạt chất lượng do bị ẩm trong quá trình trữ” - anh Dương Văn Siêu (Hợp tác xã Thuận Thắng, TP Cần Thơ) chia sẻ.

Phó Giám đốc Sở Công thương TP Cần Thơ Hứa Trường Sơn cho biết, nguyên nhân chính dẫn đến tình hình xuất khẩu chậm lại là do Philippines, thị trường truyền thống xuất khẩu gạo của Việt Nam tạm dừng nhập khẩu (60 ngày) từ ngày 1/9 và Indonesia đã tạm ngừng nhập khẩu để sử dụng nguồn gạo dự trữ quốc gia. Mặt khác, sự cạnh tranh từ các đối thủ xuất khẩu gạo lớn như Thái Lan và Ấn Độ ngày càng gay gắt tạo áp lực, giảm lợi thế cạnh tranh của các doanh nghiệp (DN) Việt, từ đó kéo theo giá lúa trong nước giảm.

Doanh nghiệp mong có chính sách ưu đãi để thu mua lúa

Trước việc giá lúa giảm khi Philippines tạm ngưng nhập khẩu gạo, Bộ Công thương đã đề nghị các địa phương thông tin tới các thương nhân xuất khẩu gạo, tổng hợp ý kiến của DN để có giải pháp phù hợp. Bộ này cũng đề nghị các DN tích cực mua tạm trữ lúa cho nông dân.

Tại Cà Mau, Chủ tịch UBND tỉnh vừa chỉ đạo các sở, ngành, địa phương khẩn trương thông tin đến nông dân, hợp tác xã và thương nhân; hướng dẫn thu hoạch, bảo quản, tiêu thụ lúa phù hợp, kết nối thị trường trong nước và tìm kiếm thị trường xuất khẩu mới, tránh tình trạng bán tháo, giảm giá, phòng, tránh thiệt hại do Philippines tạm dừng nhập khẩu gạo 60 ngày.

Còn theo Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ Trần Chí Hùng, để tháo gỡ khó khăn về kinh doanh xuất khẩu gạo cho các DN trên địa bàn thành phố, lãnh đạo thành phố cùng sở, ngành liên quan đã trực tiếp xuống DN trên địa bàn để nắm tình hình sản xuất kinh doanh, qua đó, kịp thời tháo gỡ khó khăn cho DN, bên cạnh những vấn đề vượt thẩm quyền của thành phố, lãnh đạo thành phố chỉ đạo ngành chuyên môn tổng hợp trình với Quốc hội, Chính phủ để sớm giải quyết khó khăn cho DN hiện nay.

Ông Nguyễn Văn Thành - Chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Sản xuất - Thương mại Phước Thành IV cho biết, DN sẵn sàng đồng hành, cùng bà con và ngành lúa gạo để vượt khó khăn. Tuy nhiên, nhà nước cần có chính sách phù hợp về tín dụng, lãi suất để các DN có nguồn vốn thu mua lúa với giá tốt cho nông dân. “Một số DN ngại thu mua do khó khăn về tài chính. Các DN của chúng tôi hiện cũng có khả năng thu mua hết lúa cho bà con nông dân để tạm trữ. Vấn đề là Chính phủ cần có những chính sách tốt hơn về vốn và lãi suất để cùng đồng hành với DN thì các DN sẵn sàng thu mua tạm trữ” - ông Thành nói đồng thời đưa ra dự báo, Philippines sẽ nhập khẩu gạo trở lại sau 60 ngày tạm dừng và giá gạo sẽ ổn định. “Tồn kho của Philippines tương đối chứ không cao nên nhiều khả năng các thương nhân Philippines sẽ quay trở lại mua gạo sớm. Có khả năng sau khoảng 30 ngày, các thương nhân Philippines sẽ quay trở lại đàm phán để chuẩn bị nhập hàng sau khi hết 60 ngày tạm dừng” - ông Thành nhận định.

Theo chuyên gia kinh tế - TS Trần Hữu Hiệp, việc Philippines tạm dừng nhập khẩu gạo là quyết định ngắn hạn, mang tính thời vụ để bảo vệ nông dân của họ. Nhưng đây lại là cú sốc cho thấy rõ điểm yếu về cấu trúc của chuỗi lúa gạo Việt Nam khi quá lệ thuộc vào một thị trường (Philippines những năm gần đây chiếm tới 40–45% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam); sản phẩm chưa đủ đa dạng, thiếu công cụ quản trị giá.

Để ngành gạo nước nhà phát triển bền vững, ông Hiệp nêu 4 nhóm giải pháp quan trọng. Một là, đa dạng hóa thị trường không để bất kỳ thị trường nào chiếm quá 30–35% tổng xuất khẩu. Đẩy mạnh hợp đồng G2G, mở rộng sang châu Phi, Trung Đông, châu Âu, đồng thời giữ vững các bạn hàng như Indonesia, Malaysia. Hai là, nâng cấp sản phẩm và thương hiệu tăng nhanh tỷ trọng gạo thơm, gạo đạt chuẩn bền vững, phát thải thấp, truy xuất nguồn gốc. Gắn với Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao – phát thải thấp để định vị thương hiệu gạo Việt ở phân khúc premium, tránh đua bằng giá FOB rẻ. Ba là, phát triển công cụ quản trị rủi ro giá Hình thành chỉ số “Vietnam Rice Price Index”, thí điểm phòng ngừa giá trên thị trường kỳ hạn, mở rộng quỹ bình ổn ngành. Khi có công cụ này, Việt Nam mới có thể chủ động hơn trước biến động. Bốn là, củng cố chuỗi giá trị và doanh nghiệp đầu đàn.

“Khuyến khích tích tụ ruộng đất, chuẩn hóa kho – sấy – xay xát, thúc đẩy M&A để hình thành doanh nghiệp đủ lớn quản trị tồn kho, dẫn dắt thị trường. Đồng thời, tạo hệ sinh thái khởi nghiệp nông nghiệp số, thương mại điện tử nông sản để thu hút nhân lực chất lượng cao” - TS Trần Hữu Hiệp nói.