Rối loạn giấc ngủ: Căn bệnh của mọi lứa tuổi
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), có tới 30 - 45% dân số toàn cầu gặp phải các vấn đề về giấc ngủ ở những mức độ khác nhau. Tại Việt Nam, các nghiên cứu gần đây chỉ ra khoảng 30% người trưởng thành bị rối loạn giấc ngủ, trong đó mất ngủ mạn tính chiếm tỷ lệ đáng kể.
Ngày càng nhiều người trẻ rơi vào tình trạng mất ngủ. Viện Tâm thần TPHCM ghi nhận, khoảng 25% thanh niên 18 - 30 tuổi bị mất ngủ, ngủ nông và chất lượng giấc ngủ kém. Chị D. (35 tuổi, Hà Nội) vốn ngủ tốt, nhưng rơi vào mất ngủ triền miên khi chịu áp lực công việc và gia đình. Giấc ngủ dần rút còn 2 - 3 tiếng mỗi đêm, khiến chị mệt mỏi, cáu gắt, giảm tập trung. Tại Viện Sức khỏe Tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai), chị được chẩn đoán rối loạn giấc ngủ và điều trị bằng thuốc kết hợp liệu pháp tâm lý.
Không riêng chị D., một nữ giáo viên 32 tuổi, sống nội tâm và cầu toàn, cũng phải tìm đến Viện Sức khỏe Tâm thần sau 3 tháng mất ngủ. Mỗi đêm chị chỉ chợp mắt vài tiếng, dù có thời gian nghỉ nhưng giấc ngủ vẫn không đến. Mất ngủ kéo dài khiến sức khỏe suy kiệt, cảm xúc bất ổn. Bác sĩ chẩn đoán chị mắc hội chứng mất ngủ với biểu hiện điển hình: khó vào giấc, ngủ nông, thức sớm và không thể ngủ lại.
Các chuyên gia khẳng định, rối loạn giấc ngủ chính là một “căn bệnh của thời đại”. Đại tá, ThS.BS Hoàng Khánh Toàn - nguyên Chủ nhiệm Khoa Y học Cổ truyền (A10) - Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 nhấn mạnh, stress công việc, áp lực học tập, gánh nặng tài chính và sự lạm dụng chất kích thích như rượu, bia, cà phê… là những nguyên nhân hàng đầu khiến giới trẻ mất ngủ. Ông gọi rối loạn giấc ngủ là “căn bệnh hiện đại” bởi nó gắn liền với nhịp sống công nghiệp và sự lệ thuộc vào công nghệ.
Nếu coi giấc ngủ là “khoản đầu tư” quan trọng nhất để duy trì sức khỏe, thì việc mất ngủ kéo dài chính là sự hao mòn âm thầm, tích tụ, có thể dẫn đến những cái giá phải trả vô cùng đắt đỏ. Thực tế cho thấy, rối loạn giấc ngủ không chỉ khiến cơ thể mệt mỏi, tinh thần suy kiệt, mà còn là tác nhân khởi phát hàng loạt bệnh lý nguy hiểm, cả về thể chất lẫn tâm thần.
Trước hết là những hệ lụy trên cơ thể. Các nghiên cứu y khoa đã khẳng định, mất ngủ mạn tính làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, cao huyết áp, đái tháo đường type 2 và béo phì. Đồng thời, mất ngủ kéo dài làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ mắc bệnh nhiễm trùng, nhiễm khuẩn hơn.
Với người trẻ, nguy cơ càng nghiêm trọng. Một khảo sát của Hội đột quỵ thế giới cho thấy, người trẻ từ 18 - 34 tuổi bị mất ngủ có nguy cơ đột quỵ cao gấp tám lần so với nhóm bình thường. Con số ấy là lời cảnh tỉnh rõ ràng về mức độ nguy hiểm của căn bệnh tưởng như “chỉ là thiếu ngủ”.
Bên cạnh thể chất, sức khỏe tinh thần cũng bị đe dọa trực tiếp. Tình trạng mất ngủ triền miên không chỉ gây cáu gắt, lo âu, giảm khả năng tập trung, mà còn có thể dẫn tới rối loạn cảm xúc. Một nghiên cứu tại Viện Sức khỏe tâm thần quốc gia cho thấy, 35% bệnh nhân mất ngủ có kèm theo một rối loạn tâm thần, trong đó một nửa là trầm cảm.
BSCKII Đoàn Thị Huệ - Viện Sức khỏe Tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai) cũng chia sẻ: Mất ngủ được xác định khi tình trạng khó vào giấc hoặc ngủ không sâu kéo dài ít nhất 3 đêm/tuần trong vòng 3 tháng, gây suy giảm đáng kể trong học tập, công việc và quan hệ xã hội. Không ít nghiên cứu chỉ ra, mất ngủ làm tăng nguy cơ tai nạn giao thông, tai nạn lao động do người bệnh giảm cảnh giác và phản xạ.
Thế nhưng, căn bệnh của thời đại này lại đang bị xem nhẹ. PGS.TS.BS Lê Khắc Bảo - Phó Chủ tịch Hội Y học giấc ngủ Việt Nam cho rằng: Giấc ngủ chiếm tới 1/3 đời sống con người, nhưng rối loạn giấc ngủ vẫn chưa được nhìn nhận đúng mức. Sự chủ quan này có thể khiến xã hội phải trả giá lớn, bởi rối loạn giấc ngủ không chỉ gây suy giảm trí tuệ, mà còn làm tăng nguy cơ bệnh lý mạn tính, ung thư, thậm chí tử vong sớm.
Một nghịch lý gần như hiển hiện của xã hội 4.0, càng văn minh, con người càng mất ngủ. Ánh sáng xanh từ điện thoại, máy tính; công việc không phân biệt ngày đêm; thói quen “thức khuya – dậy muộn”; cùng áp lực tài chính, học tập, mối quan hệ… đang khiến giấc ngủ – vốn là điều tự nhiên nhất – trở thành điều xa xỉ với hàng triệu người trẻ. Đó là một nghịch cảnh chưa từng có trong lịch sử y học: con người hiện đại càng khỏe hơn về mặt công nghệ, nhưng lại yếu đi về mặt sinh học căn bản.
ThS.BS Hoàng Châu Bảo Đính - Khoa Thần kinh – Trung tâm Khoa học Thần kinh (BVĐK Tâm Anh TPHCM): Phòng ngừa rối loạn giấc ngủ ở người trẻ
Với người trẻ, phòng ngừa rối loạn giấc ngủ luôn quan trọng hơn điều trị. Cụ thể, nên thiết lập “vệ sinh giấc ngủ” bằng cách duy trì giờ ngủ – thức ổn định, hạn chế ánh sáng xanh từ điện thoại, máy tính ít nhất 1-2 giờ trước khi đi ngủ, không ăn quá no hoặc dùng chất kích thích như cà phê, trà đặc, bia rượu vào buổi tối. Không gian ngủ yên tĩnh, nhiệt độ phù hợp, thói quen đọc sách nhẹ nhàng, ngâm chân nước ấm hay hít thở sâu trước khi ngủ đều giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ. Chế độ dinh dưỡng cân bằng, bổ sung thực phẩm giàu magie, kali, vitamin nhóm B và tránh thức ăn cay, nhiều dầu mỡ vào ban đêm cũng rất cần thiết.
Trong trường hợp mất ngủ kéo dài trên 3 tháng, xuất hiện ít nhất 3 đêm mỗi tuần và ảnh hưởng rõ rệt tới chất lượng sống, người bệnh cần tìm đến cơ sở y tế. Hiện nay, các cơ sở y tế có thể sử dụng các kỹ thuật như đa ký giấc ngủ, đo điện não đồ hay xét nghiệm nội tiết để xác định nguyên nhân. Dùng thuốc có thể cần thiết trong một số trường hợp, nhưng cần nhấn mạnh: tuyệt đối không tự ý mua và lạm dụng thuốc ngủ. Việc sử dụng bừa bãi dễ dẫn đến lệ thuộc, giảm trí nhớ, thậm chí làm trầm trọng thêm tình trạng mất ngủ.
Giấc ngủ là tấm gương phản chiếu sức khỏe của cơ thể và não bộ. Một giấc ngủ sâu và trọn vẹn không chỉ đem lại sự minh mẫn, tỉnh táo, mà còn là nền tảng để phòng ngừa hàng loạt bệnh lý mạn tính. Với người trẻ, bảo vệ giấc ngủ cũng chính là bảo vệ tương lai. Dương Toàn (ghi)
