Sắc màu thổ cẩm

Trang phục phụ nữ Dao đỏ

Với đồng bào các dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc, không bản làng nào không có khung dệt với những sản phẩm thủ công hết sức hấp dẫn. Trong đó, các bà, các mẹ, các chị người Dao bằng sự khéo léo đã làm nên những vuông thổ cẩm rất ấn tượng. Phụ nữ Dao có thể thêu thùa ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào, kể cả lúc nghỉ ngơi khi lên nương, hay là trên đường xuống chợ. Sự mải miết đó được cho là một đặc tính của phụ nữ Dao, họ không chỉ đảm việc nhà mà còn là những “họa sĩ” sáng tác hoa văn độc đáo.

Ngay từ bé, một em gái người Dao đã được mẹ dạy thêu những hoa văn đơn giản. Chính vì thế, khi trở thành thiếu nữ, cô gái đã có thể tự chuẩn bị được cho mình một bộ trang phục rực rỡ sắc màu. Chính từ ý thức “truyền nghề” ấy đã làm dòng chảy thổ cẩm của đồng bào không đứt đoạn. Hoa văn trên vuông thổ cẩm thấm đượm tình cảm của người làm ra nó. Họa tiết tuy cũng có những quy ước nhất định gắn bó với thiên nhiên nhưng mỗi người thêu một khác, khiến cho từng vuông thổ cẩm như một tác phẩm nghệ thuật độc lập.

Phụ nữ Bana bên khung dệt

Bản Tả Phìn (Sa Pa, Lào Cai) với nhiều đồng bào Dao đỏ sinh sống cũng là quê hương của những vuông thổ cẩm đặc sắc. Phụ nữ trong bản miệt mài với đường kim mũi chỉ tạo nên những tấm thổ cẩm rực rỡ sắc màu. Từ khi du lịch Sa Pa phát triển, người Tả Phìn không chỉ làm ra những bộ quần áo, chiếc khăn đội đầu cho mình và người thân, mà đã mở rộng thêm nhiều sản phẩm hàng hóa. Những chiếc túi xách, ba lô, khăn tay, vỏ gối, quần áo… được bán cho khách làm quà lưu niệm.

Các mẹ trong bản Tả Phìn cho biết, muốn có một vuông thổ cẩm đẹp, trước hết phải lo chất liệu. Khi cây lanh được trồng xuống cũng là lúc bắt đầu chăm lo cho nó. Khi lanh cao chừng 2 mét thì cắt về, phơi khô rồi tách lấy vỏ. Tách vỏ cần sự khéo léo, sao cho sợi lanh có độ mảnh đều nhau và không bị đứt nửa chừng. Vỏ lanh được cuộn chặt, cho vào cối giã chỉ còn lại sợi dai. Sợi lanh muốn trắng và mềm thì phải qua nhiều lần luộc bằng nước tro bếp và một lần luộc nước sáp ong. Vải dệt xong lại giặt đi giặt lại nhiều lần cho thật trắng, rồi dùng một phiến đá chà sáp ong, trượt đi trượt lại mới có được một vuông vải phẳng phiu.

Tuy nhiên, việc khó nhất chính là công đoạn thêu hoa văn lên vải. Đây chính là lúc cá tính, sự khéo léo của từng người phụ nữ Dao bộc lộ.

Với chị em phụ nữ Dao tiền (xã Hoa Thám, huyện Nguyên Bình, Cao Bằng), những vuông thổ cẩm cũng chính là sự thể hiện đức tính cần cù, chịu thương chịu khó và sự tài hoa của chính mình. Một bộ trang phục, phải ròng rã cả mấy tháng trời mới thêu xong. Đáng chú ý, hoa văn và trang sức bạc trên trang phục của phụ nữ Dao tiền có nhiều hình ngôi sao nhiều cánh (thường là 8 cánh) tượng trưng cho sức mạnh của thiên nhiên, vũ trụ. Hình ảnh của một vài loài vật cũng được đưa vào vuông vải, vì rằng gắn bó với núi rừng bà con rất quý những loài vật này.

Riêng về kỹ thuật thêu, bà con Dao tiền có cách thể hiện rất độc đáo: tính toán rất cẩn thận số lượng sợi dệt, nên khi thêu các hoa văn rất chính xác; không thêu đè lên các sợi vải mà luồn chỉ theo mắt sợi. Thêu ở mặt trái nhưng các họa tiết lại nổi lên mặt phải của vải.

Trang phục truyền thống phụ nữ Dao Tiền

Ở Tây Nguyên hùng vĩ, nghề dệt thổ cẩm đã có từ lâu đời. Nhiều dân tộc sống trên mảnh đất này đã ghi dấu ấn trong các vuông thổ cẩm, thể hiện tâm hồn phong phú của người Bana.

Từ lúc 12-13 tuổi, em gái Bana đã được bà, được mẹ dạy cách thêu thổ cẩm. Nguyên liệu dệt vải ngày trước chủ yếu làm từ bông, với nhiều công đoạn: Lấy bông, cán bông, cào sợi, xe sợi, rồi nhuộm. Bây giờ vải sẵn hơn, nhưng những họa tiết được thêu thì vẫn như xưa, độc đáo và hấp dẫn.

Thổ cẩm Bana thường sử dụng các màu đen, đỏ, vàng, tạo ấn tượng rất mạnh. Màu đen tượng trưng cho đất rừng trù phú, màu đỏ là khát vọng và tình yêu, màu vàng tượng trưng cho ánh sáng. Chính từ sự chọn lựa và phối màu ấy mà thổ cẩm của người Bana có màu tươi sáng, rực rỡ, bay bổng. Các họa tiết thường được trang trí đối xứng, phản ánh quan niệm triết lý về vũ trụ, triết lý âm dương, trời đất và mô tả thiên nhiên.

Từ những vuông vải tự dệt, bà con Bana làm cho mình những bộ trang phục rất đẹp, tuy rằng trang phục của bà con rất giản dị thiên về những đường nét khỏe khoắn. Đàn ông mặc áo chui đầu, cổ xẻ, hở ngực, cộc tay. Phụ nữ cũng mặc áo chui đầu, không xẻ cổ. Váy của phụ nữa Bana không được may lại mà nó chỉ là một tấm vải đen được quấn quanh thân dưới.

Trang phục Bana

Vải thường được nhuộm bằng màu mực của các loại cây rừng. Mỗi màu sắc đều mang một ý nghĩa riêng, một tiếng nói riêng . Màu đen được nhuộm bằng lá cây chàm làm nền cho mỗi tấm vải, biểu hiện cho đất đai, cho sự nảy mầm từ mặt đất, độ che phủ của cây rừng.

Trang phục của bà con Bana không cầu kỳ và thường đi cùng các phụ kiện, làm bật lên vẻ đẹp của con người. Đó là hoa tai, lược cài tóc, nhẫn ở 2- 3 ngón tay... Bà con đeo nhiều nhẫn là theo quan niệm mỗi ngón tay đều mang một sức mạnh. Ngón cái tượng trưng cho cha, ngón giữa tượng trưng cho sức mạnh, quyền lực, ngón nhẫn tượng trưng cho sức mạnh của tình yêu. Theo bà con, đeo nhiều nhẫn ở các ngón tay là thể hiện sức mạnh tối cao.

Trang phục của các thiếu nữ Bana không bao giờ thiếu chiếc khăn đội đầu để làm duyên. Chiếc khăn có những hàng cúc trắng, chuỗi cườm lung linh...