Sắc phong về làng

1. Nhóm nhân sĩ Hà Đông là nơi các nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, NSƯT Chu Lượng, họa sĩ Hoàng A Sáng, tác giả Trịnh Hữu Sỹ, đạo diễn - nhà thơ Lương Tử Đức, nhà thơ Nguyễn Quyến, doanh nhân Lê Phương Trung và doanh nhân Đỗ Văn Hiểu thường hay tụ lại, tổ chức nhiều hoạt động văn nghệ có ý nghĩa. Một ngày cách đây chừng 5 năm, trong câu chuyện vui, các thành viên tình cờ nhắc tới những bản sắc phong cổ trong bộ sưu tập của thành viên Trịnh Hữu Sỹ. Trong nhiều năm trước, ông Sỹ đã có ý thức sưu tầm các sắc phong vốn đang trôi nổi trên thị trường với suy nghĩ đơn giản: Đó là những cổ vật gắn với văn hóa Việt và không nên để chúng bị bán ra nước ngoài.

Có một sự thật là, trong nhiều thập niên qua, tình trạng “chảy máu sắc phong” đã diễn ra ở nhiều làng quê. Vốn chỉ là những tờ giấy, sắc phong là những “văn bản” cổ xuất hiện sớm nhất từ thế kỷ 15, được xác nhận bằng ấn triện của triều đình, có nội dung biểu thị sự tôn vinh một số nhân vật lịch sử tại các địa phương (thường là thành hoàng làng). Nói cách khác, đó là “quyết định” từ Nhà nước phong kiến, cho phép mỗi địa phương chính thức tôn thờ những vị thần bản địa của mình.

Nhận thấy những sắc phong này là những cổ vật có giá trị, nhiều đối tượng xấu đã đột nhập vào các ngôi đình, các cơ sở thờ tự lấy trộm sắc phong. Dù được cất giữ cẩn thận, song kẻ gian vẫn lấy đi được nhiều đạo sắc phong quý, gắn bó với làng. Nhiều nơi, khi mất sắc phong đã báo chính quyền, truy tìm kẻ gian; nhưng cũng có nơi, vụ việc bị chìm trong im lặng…

Hồi đầu năm nay, 16 đạo sắc phong được thờ phụng trong đình làng Hạ Xá, xã Tân Khánh (huyện Vụ Bản, Nam Định) đã “không cánh mà bay”. Tương tự, cũng trên địa bàn xã Tân Khánh, tại đình làng Nhị Thôn, mặc dù các cụ cao niên đã cất giữ sắc phong trong thùng với 3 lớp khóa, nhưng kẻ gian vẫn đột nhập, bẻ khóa, lấy đi 10 đạo sắc phong…

Sau khi kẻ gian lấy trộm, sắc phong đã trở thành món hàng hóa trao đổi, thậm chí được giao bán công khai trên mạng.

Ông Trịnh Hữu Sỹ - thành viên của Nhóm nhân sĩ Hà Đông, bằng tình yêu của mình với văn hóa Việt, sưu tập được hơn 200 đạo sắc phong. Các bản sắc phong này chủ yếu thuộc triều Nguyễn, một số thuộc thời Lê, xuất xứ từ nhiều huyện, quận thuộc các tỉnh, thành phố: Hà Nội (gồm Thanh Trì, Ứng Hòa, Mỹ Đức, Đan Phượng, Hà Đông, Chương Mỹ, Quốc Oai), Hà Nam (Thanh Liêm, Bình Lục, Lý Nhân, Vụ Bản, Kim Bảng, Duy Tiên), Nam Định (Ý Yên, Nghĩa Hưng, Vụ Bản), Thái Bình (Quỳnh Phụ, Thái Thụy, Kiến Xương), Hải Phòng (Vĩnh Bảo, Thủy Nguyên, An Dương), Ninh Bình (Kim Sơn, Yên Mô), Bắc Ninh (Thuận Thành, Yên Phong), Hải Dương (Thanh Miện), Hưng Yên (Văn Giang, Tiên Lữ), Vĩnh Phúc (Yên Lãng), Thanh Hóa (Hậu Lộc, Hoằng Hóa), Thừa Thiên-Huế (Hương Trà). Các sắc phong có nội dung phong tặng thêm danh hiệu cho các vị thần được tôn thờ tại các địa phương, đồng thời giao cho các vị thần trách nhiệm chăm lo, bảo vệ dân lành.

2. Đầu tháng 8 vừa qua, Nhóm nhân sĩ Hà Đông đã có chuyến đi về thôn Hạ, xã Phùng Xá (Mỹ Đức, Hà Nội) để dâng tặng lại 11 đạo sắc phong cho địa phương từng bị thất lạc. Khỏi phải nói, các cụ cao niên và nhân dân ở đây vui mừng thế nào khi đón nhận lại những sắc phong từng bị thất lạc đã lâu. Vì thế, các cụ cao niên thôn đã mũ cao áo dài, long trọng làm lễ đón nhận 11 đạo sắc phong và đặt vào nơi trang nghiêm nhất tại hậu cung của đình làng.

Đây không phải là lần đầu tiên Nhóm nhân sĩ Hà Đông dâng tặng các sắc phong cho các làng quê bị mất. Từ đầu năm nay, tại nhà ông Trịnh Hữu Sỹ ở làng Đa Sỹ (phường Kiến Hưng, Hà Đông, Hà Nội) đã diễn ra nhiều cuộc trao tặng sắc phong trang trọng, ấm áp. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cho biết, trước đây, Nhóm đã tiến hành những chuyến đi về tận ngôi làng có ghi tên trong sắc phong để trao tặng. Nhưng từ đầu năm nay, do đại dịch Covid-19, Nhóm tiến hành trao tặng một cách thầm lặng hơn, nhưng vẫn đảm bảo sự trang trọng.

Cụ thể, sáng 16/5, nhóm đã dâng tặng lại 15 đạo sắc phong cho đại diện thôn Thọ Lương, thị trấn Bình Mỹ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam và đại diện của huyện. Tiếp đó là các đạo sắc phong của thôn, làng thuộc xã Đông Lỗ - Ứng Hòa và xã Hoàng Diệu - Chương Mỹ của Hà Nội vào ngày 30/5. Ngày 21/6, 3 đạo sắc phong đã được Nhóm dâng tặng và trở về với thôn Châu Phương Mạc, xã Phương Đình, huyện Đan Phượng, Hà Nội.

Ngày 12/7 các sắc phong của thôn Đồng Tâm, xã Đào Tạo (huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình) cũng đã được trao cho các cụ cao niên và đại diện chính quyền địa phương… Tính đến nay, nhóm đã dâng tặng lại khoảng 150 đạo sắc phong cho các địa phương, trong đó có trên 80 đạo sắc phong cho các đình, đền... tại Hà Nội.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều không giấu giếm: “Khi biết chúng tôi đang sở hữu hàng trăm bản sắc phong cổ có giá trị, nhiều người đã ngỏ ý mua lại. Nhưng chúng tôi không bán. Nếu chúng tôi bán, thì chắc cũng không ai nỡ trách chúng tôi, vì chúng tôi đã phải bỏ nhiều tiền để có được những sắc phong này. Nhưng nếu chúng tôi bán, thì chắc chắn các bậc tiền nhân sẽ trách chúng tôi, cuộc đời này sẽ trách móc chúng tôi. Chính vì thế, thông qua việc trao lại sắc phong cho những ngôi làng bị mất, chúng tôi có một niềm tin mơ hồ nhưng mạnh mẽ, văn hóa của làng đang tìm thấy những vẻ đẹp, đang được gìn giữ và tôn vinh”.

Thông qua những cuộc trao tặng sắc phong một cách công khai, minh bạch và phi lợi nhuận, Nhóm nhân sĩ Hà Đông đã đưa được những “căn cước văn hóa” của làng trở về với làng. Nói cách khác, những sắc phong chứa đựng hồn làng được trở về làng. Có những ngôi làng, chỉ khi thành viên của Nhóm nhân sĩ Hà Đông tìm đến xác minh, hoặc thông qua các phương tiện truyền thông, mới biết làng mình sắc phong đã bị mất. Vì thế, những sắc phong được trao lại này là vật thiêng, làm cho người dân cảm thấy hạnh phúc. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cho rằng, qua những chuyến trao tặng sắc phong, người hạnh phúc nhiều nhất lại chính là anh em trong Nhóm. Bởi mọi người nhận ra rằng: người dân đã coi văn hóa là nền tảng quan trọng nhất để một dân tộc tử tế và phát triển.

Ông kể lại: Hôm gặp đại diện người dân xã Đông Lỗ và Hoàng Diệu, tôi nói rằng, chúng tôi mới thật sự là người phải nói lời biết ơn tới họ. Bởi sự đón nhận các đạo sắc phong với một tinh thần thiêng liêng, là một trong những minh chứng quyền lực nhất để một lần nữa khẳng định về sự trường tồn của văn hóa Việt.

Trên hành trình tìm lại sắc phong đã mất, Nhóm nhân sĩ Hà Đông vẫn mong muốn: Những cá nhân đang lưu giữ các đạo sắc phong cổ, nếu có tấm lòng thì xin chuyển lại cho Nhóm để trao lại cho các làng quê đã bị mất. Trường hợp đã trót bỏ tiền ra để sở hữu, chủ nhân cũng có thể báo cho Nhóm biết để tìm cách mua lại. Bởi chỉ khi chúng ta cùng trân trọng những giá trí văn hóa của làng quê thì thế hệ trẻ họ mới biết, mới hiểu để cùng ủng hộ, cùng đóng góp, cùng giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống trong đời sống đương đại.