Sách lá của người Khùa

Ông Hồ Thong, bản Hà Vi, xã Dân Hoá bên bộ sách lá của tổ tiên mình để lại.

Ông Hồ Thong ở bản Hà Vi, (xã Dân Hoá) cho biết: “Sách lá của người Khùa được làm từ lá cây tàn, một loại cây trên rừng giống với lá cây dừa. Sách có độ dày từ 150- 300 trang. Mỗi trang rộng khoảng 5cm và được viết 4 hàng chữ bằng tiếng Lào cổ. Độ dài của sách khoảng 30cm đến 50cm. Họ dùng dây để xâu các trang sách lại với nhau. Hai bìa sách được làm bằng hai thanh gỗ hình mái nhà và được trang trí rất công phu.

Sách lá thường được chia làm 3 bộ gồm: bộ văn thơ, bộ gia phả và bộ võ thuật. Những bộ sách lá có độ tuổi từ hàng trăm, thậm chí là vài trăm năm vẫn còn sáng màu mực. Trước đây, nhà ông Hồ Thong có 3 bộ sách lá nhưng ông đã tặng cho Bảo tàng Trung ương một bộ và Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Bình một bộ.

Là người có nhiều am hiểu về sách lá, ông Hồ Mùi 83 tuổi, ở bản K- Ing, xã Trọng Hoá nói thêm. “Sách lá nhiều nhất vẫn là bộ văn thơ. Nội dung của bộ này viết về những bài văn, những câu thơ của người Khùa hồi xưa sáng tác hay sưu tầm trong dân gian. Văn thơ trong sách thể hiện tình yêu đôi lứa, tình yêu cuộc sống, thiên nhiên, đất nước. Bộ võ thuật thì ghi lại cách học học võ nhằm rèn luyện sức khoẻ để chống lại các bệnh tật, thú rừng và kẻ thù. Bộ gia phả ghi lại dòng tộc, tổ tiên và cách giáo dục con cháu, khuyên răn con cháu trong nhà làm những điều lành, tránh điều ác, sống thuỷ chung”.

Một quyển sách lá của người Khùa/

Theo các bậc cao niên người Khùa cho rằng, sách lá không hề bị mối mọt, chữ viết luôn sáng màu mực. Chỉ có bậc cao niên trong vùng mới đọc được ký tự viết trên những bộ sách lá. Sách lá của người Khùa ở xã Dân Hóa và Trọng Hoá có thể là chữ viết cổ của người Lào hoặc Khmer. Do ngày trước ở vùng Y Leeng xã Dân Hoá có một ngôi chùa cổ của các nhà sư người Lào nhưng vì chiến tranh loạn lạc, các nhà sư này đã bỏ đi.

Các bộ sách lá của người Khùa rất quí hiếm. Chúng thường là độc bản, bởi được làm rất công phu. Người viết phải thật uyên thâm về chữ nghĩa. Vì là chữ cổ xưa lại có kích cỡ lớn nên mỗi lá chỉ có thể ghi tối đa được 5 hàng. Người chép phải lựa chọn từng từ sao cho chữ nghĩa súc tích, đầy đủ. Bút và cách viết cho bộ sách này cũng đặc biệt. Người viết dùng mũi sắt mài thật nhọn làm ngòi bút, khắc từng chữ lên lá. Viết xong, họ dùng mực tàu trộn đều với mật một loài cá sống ở khe nước phết lên...

Ông Đinh Thanh Dự, nhà nghiên cứu văn học dân gian ở Minh Hóa cho biết: “Sách lá của người Khùa ở Minh Hoá là một kho sách dân gian, là những bộ sách cổ, những cổ vật của di sản văn hoá vật thể bản địa vô giá quý hiếm cần được bảo tồn và lữu giữ...”.

Ngày nay, người Khùa ở Minh Hoá vẫn dựa vào những nội dung trong những bộ sách lá để chỉ dạy cho con cháu và kể lại những câu chuyện dân gian mang đậm bản sắc của người Khùa. Và họ sẽ tiếp tục gìn giữ những bộ sách lá này để truyền lại cho con cháu mai sau.