Sau nửa năm cấm thuốc lá điện tử: Thị trường vẫn nhộn nhịp

Có lệnh cấm, thị trường vẫn bán

Ngày 30/11/2024, Quốc hội chính thức thông qua quyết định cấm sản xuất, nhập khẩu, kinh doanh và sử dụng thuốc lá điện tử, nhằm ngăn chặn tác động tiêu cực của loại hình này đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ. Đây là một trong những bước đi được giới chuyên môn đánh giá là cần thiết, sau nhiều năm cảnh báo về các rủi ro y tế liên quan đến sản phẩm được quảng bá là “ít độc hại hơn thuốc lá truyền thống” này.

Tuy nhiên, sau nửa năm triển khai, thực tế cho thấy lệnh cấm vẫn chưa đi vào cuộc sống. Ghi nhận tại nhiều khu vực trên địa bàn TP Hà Nội cho thấy tình trạng mua bán các sản phẩm thuốc lá điện tử dùng một lần, tinh dầu không rõ nguồn gốc, thiết bị vape lắp ráp sẵn vẫn đang diễn ra.

Một thanh niên thản nhiên nhả khói trong một quán café trên đường Đội Cấn cho biết: “Chỉ cần là khách quen thì việc mua bán các loại thuốc lá điện tử vẫn diễn ra bình thường. Có điều với khách lạ thì họ sẽ cẩn thận hơn nhiều, các hàng quán cũng không còn bày bán pod công khai nên khách lạ khó tìm mua hơn”.

Một nhân viên cửa hàng tại quận Ba Đình chia sẻ: “Trước đây chúng em bán tràn lan, giờ chủ yếu chỉ bán cho khách quen. Nhưng vẫn luôn có sẵn hàng, chỉ cần khách hỏi là bọn em sẽ lấy từ bên trong ra”.

Một kịch bản bán hàng đang được khá nhiều cửa hàng áp dụng: ngụy trang bằng bảng hiệu, không bày bán sản phẩm. Thế nhưng, chỉ cần khách hỏi đúng vài từ khóa như “juice mới không”, “ổi còn không”, “Morandi về chưa”… thì đủ loại thiết bị, tinh dầu sẽ lập tức được rút ra từ ngăn kéo, gầm bàn hay túi ni-lông dưới ghế. Bên cạnh đó, một số cửa hàng còn treo bảng hoặc cung cấp số điện thoại để khách có nhu cầu có thể liên hệ mua hàng online. Các chủ cửa hàng đều có chung một tâm lý là chỉ “đóng cửa khi bị kiểm tra”.

Không chỉ dừng lại ở các điểm bán trực tiếp, thuốc lá điện tử hiện nay đang nở rộ trên không gian mạng. Trên một số nền tảng như TikTok Shop, Telegram, Facebook, Zalo, nhiều nhóm kín rao bán thuốc lá điện tử dùng một lần với lời quảng cáo: “Cam kết giao hàng toàn quốc - không bị kiểm tra”.

Thậm chí, qua Zalo, nhân viên chăm sóc khách hàng của các đầu nậu thuốc lá điện tử lớn thường xuyên nhắn tin khẳng định với “khách quen” rằng luôn có đầy đủ sản phẩm, hàng sẽ được giao tận tay trong vòng 30 phút trong nội thành Hà Nội.

N.T.T.H – chủ một cơ sở kinh doanh thuốc lá điện tử trên mạng xã hội chia sẻ: “Lúc đầu tôi cũng khá lo lắng về lệnh cấm, nên việc mua bán chỉ diễn ra nhỏ giọt, chủ yếu để giải quyết hàng tồn kho. Khâu vận chuyển cũng phức tạp hơn, phải đóng gói nhiều lớp, dùng đội ngũ giao hàng quen biết hoặc người nhà. Tuy nhiên, sau một thời gian không thấy vấn đề gì nên hiện tại tôi vẫn bán đều cho khách quen”.

Không còn là “mốt”, mà là mối nguy dài hạn

Theo thống kê năm 2023 của Bộ Y tế, tỷ lệ học sinh THCS và THPT từng sử dụng thuốc lá điện tử tại Việt Nam đã vượt ngưỡng 9%. Con số này có thể chưa phản ánh đầy đủ thực trạng, bởi mức độ lan truyền của sản phẩm này ngày càng tinh vi, khó kiểm soát hơn so với thuốc lá truyền thống. Dù mang vỏ bọc hiện đại, đầy màu sắc và được quảng bá là “ít độc hơn”, các nghiên cứu y học cho thấy thuốc lá điện tử có thể gây ra nhiều hệ lụy không kém.

TS.BS Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc (Bệnh viện Bạch Mai) cho biết: “Nhiều loại tinh dầu vape chứa hỗn hợp chất độc chưa được nghiên cứu đầy đủ. Chúng có thể gây tổn thương niêm mạc đường hô hấp, làm giảm chức năng phổi, tăng nguy cơ hen suyễn và viêm phổi cấp. Một số chất trong tinh dầu khi được đốt cháy ở nhiệt độ cao còn sinh ra formaldehyde và acrolein – những hợp chất đã được chứng minh có hại cho sức khỏe”.

Ngoài tổn thương cơ thể, các chuyên gia cũng lo ngại về ảnh hưởng lâu dài đến nhận thức và hành vi của giới trẻ. BS Nguyễn Tuấn Lâm - chuyên gia của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo: “Việc sử dụng thuốc lá điện tử làm giảm ngưỡng tiếp cận với chất gây nghiện. Thanh thiếu niên có thể xem đó như một cách “thử nghiệm an toàn”, hút thuốc lá thật hoặc các chất kích thích khác. Đó là hệ lụy dây chuyền, mà nếu không ngăn chặn từ đầu, hậu quả rất khó lường”.

Vấn đề đặt ra lúc này không còn nằm ở việc “cấm hay không cấm”, mà là “ai chịu trách nhiệm thực thi”. Khi các nền tảng mạng xã hội vẫn được sử dụng như công cụ để phân phối hàng cấm, khi lực lượng chức năng còn thiếu cơ chế phối hợp xuyên ngành, và khi người tiêu dùng, đặc biệt là phụ huynh vẫn chưa được trang bị đủ thông tin, thì lệnh cấm chỉ nằm trên giấy.