Siêu tàu mắc cạn

Sự cố còn làm gia tăng nguy cơ mất an ninh trong khu vực dù tất cả dường như đã được cảnh báo từ trước.

Gian nan giải cứu

Sáng 23/3, Ever Given, một trong những tàu container lớn nhất thế giới với tổng trọng tải hơn 200.000 tấn, đâm chéo vào bờ kênh đào Suez và mắc cạn khi di chuyển từ Biển Đỏ tới Địa Trung Hải. Con tàu gần như xoay ngang, bịt kín tuyến hàng hải qua kênh đào Suez. Vụ việc đã khiến ít nhất gần 370 tàu khác bị tắc nghẽn ở hai đầu.

Sau nhiều nỗ lực giải cứu, ngày 29/3, nhà cung cấp dịch vụ hàng hải Inchcape cho biết, tàu container Ever Given đã nổi trở lại sau nhiều ngày đâm vào bờ kênh Suez và mắc cạn.

“Ever Given được giải cứu thành công vào lúc 4h30 ngày 29/3/2021 (9h30 giờ Hà Nội). Tàu hiện được đảm bảo an toàn. Thông tin thêm về các bước tiếp theo sẽ được cập nhật sau khi chúng tôi nắm được”- Inchcape đăng thông báo trên Twitter. Đuôi tàu đã di chuyển khỏi bờ phía Tây của kênh Suez. Tuy nhiên hiện nay, vẫn chưa rõ thời điểm nào kênh đào Suez sẽ được mở cửa giao thông trở lại.

Các báo cáo ban đầu nhận định, siêu tàu Ever Given nặng 200.000 tấn và dài 400 mét bị mắc kẹt ở kênh đào Suez là do gió to và bão cát ảnh hưởng tới tầm nhìn. Tuy nhiên, người đứng đầu Cơ quan phụ trách Kênh đào Suez Osama Rabie cho rằng, các điều kiện thời tiết “không phải nguyên nhân chính” cho vụ mắc kẹt này.

“Có lẽ đã xảy ra những sai sót về kỹ thuật hoặc lỗi do con người. Tất cả các nhân tố trên đang trong quá trình điều tra”- Chủ tịch Osama Rabie nhận định với báo giới song không cung cấp thêm các thông tin chi tiết.

Trước đó, một nhóm chuyên gia chuyên về cứu hộ tại Công ty cứu hộ SMIT Salvage của Hà Lan và Công ty Nippon Salvage của Nhật Bản đã được điều đến để giúp Cơ quan Quản lý kênh đào Suez (SCA) giải phóng con tàu này. Nhà chức trách cho biết, họ đã nạo vét được hơn 215.000 m3 cát xung quanh mũi tàu.

Mất an toàn thương mại và an ninh

Vụ tàu Ever Given mắc kẹt đã gây ách tắc giao thông, khiến hàng tỷ USD hàng hóa và các sản phẩm quan trọng bị tồn đọng trên các con tàu đang chờ đợi để được lưu thông ở hai đầu kênh đào Suez. Ít nhất 369 tàu chở theo số lượng hàng hóa trị giá hàng tỷ USD đã bị mắc kẹt tại các lối vào kênh đào Suez do sự cố của tàu Ever Given. Nghiên cứu từ Công ty bảo hiểm Đức Allianz cho biết mỗi ngày kênh đào Suez bị chặn có thể gây thiệt hại thương mại toàn cầu khoảng 6-10 tỷ USD.

Những công ty vận tải biển lớn như Maersk của Đan Mạch đã chuyển hướng cho tàu đi vòng qua Mũi Hảo Vọng của Nam Phi dù chi phí cao hơn và tuyến đường dài hơn, khiến chúng mất thêm ít nhất 7 ngày hành trình.

Ngay cả khi tàu Ever Given được giải cứu, Maersk ước tính cũng mất 3-6 ngày để những con tàu mắc kẹt đi qua kênh đào. Hiện nay, đa có ít nhất 10 chiếc tàu, trong đó có cả tàu chở dầu và khí thiên nhiên hóa lỏng (NLG) đã phải chuyển hướng ra khỏi kênh đào này vào ngày 26/3, theo trang web Marine Traffic chuyên theo dõi hoạt động hàng hải.

Kênh đào Suez là một cửa ngõ trung chuyển hàng hóa quan trọng, xử lý khoảng 12% khối lượng hàng hóa thương mại toàn cầu. Mỗi ngày, kênh đào này đón lượng hàng hóa trị giá 10 tỷ USD. Theo tính toán của Công ty tin tức và dữ liệu vận tải biển Lloyd, vụ tàu mắc kẹt đang khiến số hàng hoá trị giá 400 triệu USD bị ách lại mỗi giờ.

Chưa hết, nhiều chuyên gia nhận định, việc kênh đào Suez bị tắc nghẽn có thể làm gia tăng nguy cơ mất an ninh trong khu vực, chẳn hạn như xảy ra các vụ cướp biển, phá hoại mang động cơ chính trị. Rủi ro thậm chí còn cao hơn khi các tàu chở hàng khổng lồ bị mắc kẹt tại 2 trong số các khu vực bất ổn nhất thế giới là phía Đông Địa Trung Hải và vùng Sừng châu Phi.

Bất kỳ sự cố nào cũng có thể tác động đến nền kinh tế toàn cầu vốn rất mong manh. Giá vận chuyển hàng hóa giữa châu Á và châu Âu đã gia tăng đáng kể trong năm 2020. Một cuộc tấn công, dưới bất cứ hình thức nào sẽ làm gia tăng chi phí bảo hiểm, khiến giá cả nhiều mặt hàng leo thang, từ xăng dầu đến điện thoại thông minh.

Thảm họa được báo trước?

Dù nhiều ý kiến đánh giá về nguyên nhân dẫn đến sự cố của tàu Ever Given là do gió quá mạnh, lỗi kỹ thuật hoặc sai sót của con người, nhưng những “thảm họa” với vận tải biển toàn cầu như vậy đã từng được cảnh báo.

Kích thước của những tàu chở container đã âm thầm tăng lên trong thập kỷ qua. Năm 2000, tàu hàng chỉ chở được tối đa khoảng 5.000 container, nhưng kể từ đó, năng lực chuyên chở của chúng tăng gấp đôi sau mỗi vài năm. Kết quả là tới nay, hàng chục “siêu tàu” đang di chuyển khắp các đại dương với sức chở lên tới 20.000 container.

Ngoài nhờ tiến bộ công nghệ, giới phân tích cho rằng, xu hướng này là do hệ quả của giá dầu cao vào thập niên 2000, khiến các hãng vận tải tìm cách tối đa hóa lợi nhuận dựa trên kích thước. Cùng với đó là lãi suất thấp sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2009, cho phép các công ty vận tải biển vay số tiền lớn để đóng tàu với chiều dài tương đương các tòa nhà chọc trời, cũng góp phần tạo nên xu hướng này.

Theo ông Rory Hopcraft, thành viên nhóm nghiên cứu về mối đe dọa hàng hải tại Đại học Plymouth, kích cỡ tăng nhanh chóng của các con tàu đã vượt quá khả năng chịu tải của cơ sở hạ tầng hàng hải. Kênh đào Panama đã được mở rộng hơn một thập kỷ trước với chi phí hơn 5 tỷ USD, nhằm đáp ứng kích thước của tàu container mới. Tuy nhiên, kênh đào này lại tiếp tục tụt lại so với kích thước của những con tàu lớn hơn được đưa ra khỏi các nhà máy đóng tàu châu Á.

Kênh đào Suez đang trong quá trình mở rộng để có thể cho phép các tàu lớn hơn lưu thông hai chiều ở đầu phía Bắc. Nhưng phần phía Nam vẫn khá hẹp và chỉ có thể lưu thông một chiều, nên sẽ rất rủi ro nếu một trong số tàu container lớn nhất thế giới đi qua vào một buổi sáng gió mạnh.

Theo một nguồn tin giấu tên thuộc Công ty Shoei Kisen, chủ quản con tàu, sáng 29/3, 11 tàu lai dắt đã dần đưa Ever Given khỏi vị trí mắc cạn nhưng tàu chưa hoàn toàn di chuyển bình thường được. Siêu tàu Ever Given đang xoay khỏi vị trí mắc cạn và bắt đầu chuyển động, sau gần một tuần chặn ngang kênh đào Suez. Người đứng đầu cơ quan quản lý kênh đào Suez cũng cho biết, đang xem xét giảm giá cho các tàu bị ảnh hưởng bởi tắc nghẽn.