Tết về nhớ hương bưởi Diễn

Ảnh: Thuần Việt.

Nổi danh trong thân thuộc

Bưởi là thức quả thân thiết và sống gần người lắm. Cây bưởi trong vườn nhà có khi chỉ cách cửa sổ vài bước chân. Hương hoa bưởi thoang thoảng dịu dàng như làm nguôi đi bao vất vả của những người trồng cây. Hoa bưởi không thể thiếu khi ướp bột sắn dây chờ giải nhiệt cho mùa hè. Quả bưởi hiền lành mang vị thanh chua dịu mát mùa thu hay vị ngọt hương thơm vụ gần Tết, đã cùng chia mưa nắng với người nông dân từ ngàn đời nay. Cây bưởi và hương hoa bưởi ngan ngát đã bước ra khỏi vườn sau nhà mà đi vào bài thơ Hương thầm nổi tiếng đã được phổ nhạc của Phan Thị Thanh Nhàn để nói hộ tình yêu lãng mạn, nồng nàn, thuần phác nhưng e ấp, bối rối, thổn thức của người con gái ở lại với người trai ra chiến trường một thời khói lửa. Không những thế, khi giặc đến nhà, quả bưởi còn góp sức cùng với người đánh giặc. Vẫn còn giai thoại trong trận phục kích tàu chiến Pháp giữa chiến dịch Việt Bắc, thu - đông năm 1947, trên bến Đoan Hùng năm xưa, hàng trăm quả bưởi được bôi đen thả trôi bên hữu ngạn. Tàu Pháp tưởng là thuỷ lôi của Việt Minh đã giạt sang phía tả ngạn, lọt vào tầm súng đang chờ sẵn của chiến sĩ ta...

Cùng với cốm, với hồng, với cam, với chuối tiêu trứng cuốc, cùng với sắc nắng vàng tươi trong vắt, với làn gió đã chuyển sang heo may se lạnh... quả bưởi không thể thiếu, góp phần làm nên hương sắc, phong vị mùa thu đất bắc. Có mặt từ mùa thu, đến Tết Nguyên đán, bưởi vẫn đồng hành với quất vàng, với nải chuối xanh trên mâm ngũ quả. Bưởi thân quen trong mâm cỗ Tết Trung Thu. Bưởi mang lại nhiều niềm vui cho trẻ nhỏ. Ăn bưởi thì đương nhiên là ngon và thích rồi. nhưng ăn xong nhặt hạt bưởi tách vỏ, xâu lại thành chuỗi, phơi khô rồi đốt, cháy sáng như pháo hoa với những tia lửa tinh dầu bắn tóe đã từng là niềm vui thích giản dị nhưng cũng không kém phần phấn khích của bao nhiêu đám trẻ con xưa khi buổi tối còn chưa có ti vi, game hay intenet như bây giờ. Bưởi bổ dưỡng cho người già vì hàm lượng vitamin C rất cao và công dụng đặc biệt trong việc điều trị các chứng cao huyết áp, táo bón, phòng và đẩy lui bệnh tiểu đường... Gặp khi trái nắng trở trời, lá bưởi lại có trong nồi nước xông giúp người giải cảm.

Khắp các miền quê Việt Nam đều có bưởi, nhiều nơi có bưởi ngon. Nổi tiếng từ lâu là bưởi Đoan Hùng (Phú Thọ) - ngon nhất Đoan Hùng là bưởi làng Chi Đám, bưởi Phúc Trạch (Hương Khê, Hà Tĩnh), bưởi Biên Hoà, bưởi Phú Lễ (Châu Thành, Hậu Giang), rồi các giống bưởi da xanh, bưởi năm roi, và cả bưởi Nông nghiệp 1 v.v. Nhưng người ta còn biết thêm một vùng quê ở cửa ngõ phía tây Hà Nội, nằm cạnh con sông Nhuệ hiền hòa cũng có giống bưởi ngon nổi tiếng: bưởi Diễn. Người Hà Nội và cả các vùng xung quanh nhiều đời đã quen với bưởi Diễn - ở Đức Diễn, Phú Diễn, nay đã thuộc quận Nam Từ Liêm. Bưởi Diễn cùng với cam Canh (làng Vân Canh), dưa Đăm (làng Tây Tựu) và hồng xiêm làng Xuân Đỉnh là bốn loại quả đặc sản nổi danh đều thuộc huyện Từ Liêm xưa. Trước đây, cam Canh và bưởi Diễn là hai loại trái cây quý được dùng để tiến vua nên còn được gọi là cam tiến, bưởi tiến.

Theo ký ức của dân làng, cây bưởi được mang từ quê gốc Đoan Hùng về Diễn cũng chưa có thể gọi là lâu, chỉ khoảng trên trăm năm. Nhưng khi về đến đây, chất đất, lượng ẩm, nền nhiệt rất “riêng” cuả vùng Diễn và những bàn tay chuyên cần, khéo léo của người Diễn đã cùng làm nên hương vị đặc sắc của bưởi Diễn. Cây bưởi từ phủ Đoan về gặp được thủy thổ vùng đất Diễn phù hợp đã không phụ công người chăm sóc. Cành bưởi chiết chỉ sau ba năm là cho lứa quả đầu tiên. Từ đó đến khi cây 40 - 50 tuổi vẫn còn cho thu hoạch. Cây chỉ cao hơn tầm đầu nhưng trĩu chịt trên cành hàng chục quả. Có cây sung sức một vụ cho tới hơn trăm quả. Cây càng già, quả bưởi càng “đanh” lại. Hương và vị cũng như được “cô” lại đậm đặc, ngào ngạt hơn.

Hương vị đặc sắc, ngon và lành, dễ gần và chung thủy

Quả bưởi Diễn không lớn, mà chỉ tròn lùm lùm, nhỉnh hơn chiếc bát ăn cơm một chút, quả lớn chừng hơn 1 cân, quả nhỏ có khi chỉ 7 -8 lạng nhưng cầm quả bưởi thật chắc tay. Vỏ bưởi căng, hanh vàng chứ không xanh mướt. Cùi bưởi rất mỏng nên khi gọt phải thật cẩn thận nếu không muốn phạm vào “thịt” quả. Bưởi Diễn không chỉ hấp dẫn bởi lớp vỏ mỏng tang vàng ươm khi ngả chín, mà còn bởi tép bưởi bên trong thật mọng nước và ngọt lành. Những tép bưởi vàng tươi, mọng mà không nát, vị ngọt đậm đà cùng mùi hương đặc sắc khiến cho người ta muốn thưởng thức không chỉ một lần. Đặc biệt là cả cây bưởi Diễn phần nào cũng rất thơm. Thơm từ mùi lá hăng hăng, các cô thích cho vào nồi luộc ốc. Thơm từ hoa, khi những chùm bông trổ trắng đầu mùa. Đến lúc quả chín thì hương trái thoang thoảng. Lúc “để dành” trong góc nhà, quả bưởi hơi héo lại, “xuống nước”, thì hương càng đậm, tỏa ra mà ai đến nhà cũng biết.

Quả bưởi Diễn ngon và lành, dễ gần và chung thủy. Quả bưởi Diễn có thể giữ được khá lâu mà hương vị không hề giảm sút. Cũng chẳng cần cầu kỳ gì, chẳng cần bất cứ loại hóa chất bảo quản nào, chỉ cần bôi chút vôi tôi vào vết cắt nơi cuống rồi xếp bưởi nhẹ nhàng vào nơi mát và thoáng là có thể giữ bưởi thêm được đến mấy tháng, sang tận đầu hè.

Cây buởi đã thực sự trở thành loại cây đặc sản mang thương hiệu của vùng đất Diễn. Và cũng bởi thơm ngon đặc biệt nên cây bưởi Diễn lại được “sao chép thương hiệu”, lan đến những vùng đất khác. Dù vẫn mang danh bưởi Diễn nhưng bây giờ còn có có thêm bưởi Diễn ở Lục Ngạn (Bắc Giang), bưởi Diễn ở Thanh Hóa, ở Hà Nam, ở Hưng Yên… Nhưng nếu đâu cũng trồng được thì làm sao còn gọi là đặc sản. Chính những chất vi lượng riêng có ở vùng đất Diễn mới làm nên hương vị đặc sắc, khác biệt của từng múi bưởi ở đây. Mang giống bưởi Diễn đến những miền quê khác cũng có thể làm tăng sản lượng, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng (về số lượng) của thị trường nhưng chắc chắn không thể nhân lên chất lượng, hương vị của loại cây đặc sản của một vùng đất. Bởi thế nên trên thị trường giá bưởi Diễn có thể đắt hơn gấp đôi, thậm chí gấp ba những loại bưởi thường thường bậc trung mà vẫn được người sành sỏi tìm mua.

Đến hẹn lại lên, đến khoảng cuối tháng một đầu tháng chạp, bưởi Diễn vào vụ chính. Người ta hái bưởi và trân trọng xếp gọn gàng lên kệ. Lứa bưởi này sẽ được bày biện trên mâm ngũ quả trong dịp Tết Nguyên đán. Vì ngon và vì đẹp, bưởi Diễn đã là một thành phần được tôn vinh trên mâm ngũ quả ngày Tết của nhiều gia đình. Quả bưởi vàng tươi được bày ở chính giữa - trung tâm, vị ngọt, tượng trưng cho hành thổ, cùng với các loại quả khác hội đủ ngũ hành, ngũ sắc mong một năm mới đủ đầy.

Vì tâm lý muốn tránh mua phải bưởi Diễn lai, bưởi Diễn pha, người ta có thể chọn cách đến mua tận vườn nếu có điều kiện. Cũng nhờ vị ngon của bưởi Diễn mà những năm trở lại đây, Phú Diễn trở thành một địa điểm được quan tâm nhiều của du khách mỗi độ cuối năm. Vườn bưởi gần như trở thành điểm đến của loại hình du lịch nông trại. Đến với vùng Canh - Diễn trong dịp này, du khách như lạc trôi trong hương bưởi. Hương bưởi thoảng hương bao trùm không gian các ngõ ngách, các nếp nhà. Du khách đến đây không những vừa được xem bưởi, mua bưởi, mà còn được trải nghiệm thêm phong vị một làng gắn với đặc sản của Thủ đô.

Bà con trồng bưởi ở Diễn cũng đã có thêm nhiều công cụ công nghệ để tiếp thị cho sản vật đặc sản của mình. Nhiều trang web về bưởi Diễn đã được lập, quảng cáo và bán hàng online được đẩy mạnh đã làm cho bưởi Diễn dễ dàng đến với người mua hơn cũng như tăng thêm thu nhập đồng thời đảm bảo uy tín của người bán. Cây bưởi đã trở thành cây làm giàu, trở thành niềm tự hào của mỗi người ở Diễn và cả Hà Nội nói chung.