Thách thức và cơ hội của ngành nước
Quy hoạch cấp thoát nước của ngành nước chưa đầy đủ, đồng bộ; chất lượng dự báo còn hạn chế; hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu về cấp nước, thoát nước và xử lý nước thải còn thiếu… Để giải quyết những hạn chế, đáp ứng nhu cầu thực tiễn, Bộ Xây dựng đang hoàn thiện dự án Luật cấp, thoát nước để báo cáo Chính phủ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
Giới chuyên gia đánh giá, biến đổi khí hậu đang diễn ra ngày một khó lường và mặt trái của đô thị hóa là thách thức lớn đối với ngành cấp thoát nước cũng như môi trường. Tuy nhiên nếu biết nắm bắt, song hành với những thách thức sẽ có nhiều cơ hội. Hiện ở khu vực đô thị, cả nước có khoảng 250 doanh nghiệp (DN) cấp nước đô thị, với 1.000 nhà máy nước sạch đô thị và nông thôn phụ cận. Tổng công suất các nhà máy nước đạt 13,2 triệu m3/ngày đêm. Tỷ lệ dân cư đô thị được cung cấp nước sạch đạt 94%.
Trong khi đó, theo ông Nguyễn Minh Đức - Trưởng phòng Quản lý cấp thoát nước thuộc Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng), tính tới thời điểm hiện tại của năm 2025, khu vực nông thôn có khoảng 18.000 công trình cấp nước sạch nông thôn tập trung và 10 triệu công trình cấp nước quy mô hộ gia đình. Tỷ lệ người dân nông thôn được sử dụng nước hợp vệ sinh đạt 92,5%, trong đó gần 54% sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn QCVN 02:2009/BYT của Bộ Y tế. Còn trong lĩnh vực thoát nước và xử lý nước thải, tỷ lệ thu gom nước thải của phạm vi phục vụ hệ thống thoát nước đô thị toàn quốc đạt khoảng 64%. Tính đến tháng 12/2024, cả nước có 83 nhà máy xử lý nước thải đô thị đang vận hành tại hơn 50 đô thị. Tổng công suất thiết kế các nhà máy xử lý nước thải khoảng 2,064 triệu m3/ngày. Công suất thực tế khoảng 1,063 triệu m3/ngày.
Vậy nhưng, khi đánh giá về thực trạng của ngành nước, đại diện Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng đã chỉ rõ những điểm hạn chế, đó là vấn đề pháp luật liên quan trực tiếp đến lĩnh vực cấp, thoát nước chưa tương xứng với vai trò, tầm quan trọng của dịch vụ cấp, thoát nước là dịch vụ thiết yếu; quy hoạch cấp, thoát nước chưa đầy đủ, đồng bộ; chất lượng dự báo còn hạn chế gây khó khăn cho việc định hướng, đầu tư phát triển hệ thống cấp, thoát nước; hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu về cấp nước, thoát nước và xử lý nước thải chưa đầy đủ; công trình cấp, thoát nước thiếu bền vững, hiệu quả...
Trước thực trạng nói trên, giới chuyên gia cho rằng, Luật cần quy định nước sạch là sản phẩm, hàng hóa đặc biệt, đảm bảo mọi người dân được quyền tiếp cận, sử dụng. Cần phải coi dịch vụ cấp nước sạch, thoát nước, xử lý nước thải có tính đặc thù thuộc danh mục hàng hóa do Nhà nước định giá và cần có phương pháp định giá riêng hoặc hướng dẫn tính đặc thù về định giá. Theo đại diện Bộ Xây dựng, cần thực hiện quản lý Nhà nước về cấp, thoát nước trên toàn quốc và quản lý cấp nước không phụ thuộc vào địa giới hành chính.
Luật Cấp, thoát nước đang trong giai đoạn hoàn thiện, chuẩn bị trình Quốc hội thông qua. Theo đó, Luật Cấp, thoát nước quy định chính sách thúc đẩy phát triển công trình cấp nước quy mô lớn, tính liên kết vùng, kết nối, hỗ trợ cấp nước nông thôn; tiếp tục thực hiện chủ trương xã hội hóa dịch vụ cung cấp nước sạch sau khi hoàn thiện khung pháp luật; quy định quản lý chất lượng dịch vụ cấp nước; quản lý bảo đảm an ninh, an toàn cấp nước, quản lý thoát nước an toàn…
Chia sẻ dưới góc độ DN, ông Trịnh Xuân Thịnh, Phó tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Nước và Môi trường Việt Nam (VIWASE) cho hay: cơ quan chức năng cần sớm hoàn thiện thể chế, chính sách, sớm ban hành Luật Cấp, thoát nước, trong đó cho phép lập quy hoạch cấp, thoát nước cấp tỉnh riêng; tăng cường ứng dụng công nghệ và dữ liệu số, trong đó tập trung xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia ngành Nước, sử dụng hệ thống thông tin địa lý (GIS), trí tuệ nhân tạo (AI), viễn thám trong lập và quản lý quy hoạch.
