Thế vượng sông Sài Gòn

1.

Suối Cần Lê thuộc tỉnh Bình Phước là nơi đầu nguồn sông Sài Gòn 256km chiều dài, hợp lưu với sông Đồng Nai tại Nhà Bè rồi tách ra làm hai gọi là sông Lòng Tàu và sông Soài Rạp. Vì thế có câu ca “Nhà Bè nước chảy chia hai/ Ai về Gia Định, Đồng Nai thì về” từ thời các chúa Nguyễn di dân mở mang đất phương Nam. Sông Soài Rạp cũng chính là sông Sài Gòn - nguồn sống của rừng Sác Cần Giờ 40 ngàn hécta trước khi đổ ra biển, tất cả dài 80km chảy qua địa phận TP Hồ Chí Minh.

Khi chảy qua trung tâm TP Hồ Chí Minh, với bề rộng mặt nước từ 225-370m, độ sâu trên dưới 20m, sông Sài Gòn uốn lượn, hiền hòa chở phù sa tạo nên bán đảo Thanh Đa (6,35km²) và bán đảo Thủ Thiêm (7,31km²). Bán đảo Thanh Đa hơn một nửa diện tích đã đô thị hóa từ lâu, phần còn lại phố chưa ra phố, quê không ra quê. Bán đảo Thủ Thiêm đang dần trở thành khu đô thị hiện đại nhất nước và vẫn giữ hầu hết kênh rạch xanh um hàng trăm loại cây dại với tiếng bìm bịp kêu con nước lớn nước ròng ngày hai buổi. Đó là sự độc đáo hiếm có mà con sông Sài Gòn ưu ái cho con người.

Sài Gòn hơn 300 năm qua không phải là thành phố “bên sông” mà là dạng đô thị nằm giữa lòng sông nước với hệ thống kênh rạch chằng chịt. Liên tục từ thế kỷ XVII đến thế kỷ XX, Sài Gòn từ một địa danh không tên tuổi trở thành một cảng thị, là đầu mối giao thông thuỷ xuống miền Tây, lên miền Đông, dẫn đầu về giao thương của cả nước.

Sài Gòn “lớn lên” với chính bản sắc sông nước, là văn hóa cội nguồn của TP Hồ Chí Minh ngày nay. Mà trong đó ngoài sông Sài Gòn là kênh Bến Nghé - Tàu Hũ (khoảng 22km), kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè (gần 8km), kênh Tham Lương - Bến Cát - Nước Lên (31km), kênh Xuyên Tâm (6,2km), kênh Tân Hóa - Lò Gốm (7,24km) “ơn trời” chưa bị san lấp, đã và đang được cải tạo, chỉnh trang, trả lại nguyên trạng với dòng chảy giảm dần ô nhiễm, trả lại cảnh quan lịch sử cho thành phố ngày càng bị bê tông hóa.

Vậy nhưng cho đến nay, tiềm năng của hệ sinh thái sông rạch này vẫn chưa khai thác được bao nhiêu, chủ yếu là vận tải đường thủy, còn các lợi ích lớn khác vẫn ở dạng tiềm năng, hay đúng hơn là chưa khai thác được thế vượng của dòng sông này.

Dòng sông và kênh rạch hình thành bởi tự nhiên, còn đô thị với cơ sở hạ tầng phức tạp do con người tạo dựng. Sông rạch, hay nói rộng hơn là không gian sông rạch ở TP Hồ Chí Minh là biểu tượng bộ mặt của đô thị với vai trò là không gian công cộng rộng lớn, liên quan mật thiết đến sự phát triển bền vững, nên rất cần được quy hoạch phát triển đảm bảo chức năng đa dạng và bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên

2.

Theo đồ án điều chỉnh quy hoạch đến năm 2040, tầm nhìn đến năm 2060, TP Hồ Chí Minh có khoảng 17,4 triệu người vào năm 2040, tăng lên 20 triệu người vào năm 2060 và mục tiêu sẽ là trung tâm kinh tế - tài chính - dịch vụ của Châu Á, do đó sẽ phát triển theo mô hình đô thị đa trung tâm, lấy hành lang sông Sài Gòn làm “mặt tiền” phát triển dải đô thị hai bên sông, tức “xoay trục” hướng ra sông Sài Gòn để khai thác lợi thế dòng sông.

Vì thế, Liên danh Tư vấn tổ chức khoa học và chuyên gia Việt Nam toàn cầu (AVSE Global) cùng Viện Quy hoạch vùng Paris, Pháp (IPR) đề xuất chia hành lang sông Sài Gòn làm 4 phân khu theo chiều dài dòng sông để phát triển lợi thế về không gian, hành lang ven bờ song song với bảo tồn các giá trị lịch sử và văn hóa, đặc biệt xây dựng 17 công viên ven bờ - cũng là không gian trên bến dưới thuyền, tập trung hoạt động văn hóa, nghệ thuật, lễ hội, quảng bá, xúc tiến thương mại, du lịch, dịch vụ gắn liền với không gian và đời sống sông nước của TP Hồ Chí Minh và Đồng bằng sông Cửu Long.

Phân khu đầu tiên là đoạn sông Sài Gòn qua huyện Củ Chi hai bờ còn tương đối hoang sơ nên dành phát triển công viên tự nhiên nhằm bảo tồn cảnh quan, kết hợp phát triển nông nghiệp công nghệ cao.

Phân khu thứ hai phần lớn nằm trên ranh giới giữa TP Hồ Chí Minh và tỉnh Bình Dương, là vùng ven đô thị, sẽ phát triển công viên sinh thái nông nghiệp để phát triển du lịch.

Phân khu thứ ba tập trung ở bán đảo Thanh Đa (quận Bình Thạnh) và vùng phụ cận phát triển đô thị hỗn hợp mật độ cao và công viên cây xanh, khu giải trí ngập nước.

Cuối cùng là đoạn qua trung tâm thành phố, từ ngã ba sông Đồng Nai đến cầu Sài Gòn, là lối vào vùng lõi đô thị, do vậy, hành lang sông Sài Gòn hướng đến là khu phức hợp đa chức năng với các công trình hiện đại.

Đơn vị tư vấn cũng đề xuất khu vực Tân Thuận (Quận 7) xây dựng khu hoạt động văn hóa, thương mại, dịch vụ quy mô mang tầm quốc tế, đồng thời quy hoạch hành lang sông Sài Gòn nối ra sông Soài Rạp phía Cần Giờ để phát triển kinh tế biển.

Định hướng phát triển hành lang dòng sông sẽ dựa trên nguyên tắc bảo tồn các giá trị tự nhiên, văn hóa và lịch sử nhưng khai thác hợp lý trong quá trình phát triển.

Muốn vậy, trong những năm tới, khi chưa làm được con đường bên bờ tả ngạn, phía hữu ngạn sông Sài Gòn phải có một con đường 63km, 4 làn xe, bởi nếu 6 hay 8 làn xe thì “quá rộng”, không phù hợp với bề mặt thuỷ giới, nối từ Mũi Đèn Đỏ ở ngã ba Nhà Bè nước chảy chia hai (Quận 7) đến cầu Bến Súc (huyện Củ Chi). Tuyến đường này kết nối huyện Củ Chi - huyện Hóc Môn - Quận 12 - quận Bình Thạnh - Quận 1 - Quận 2 - Quận 4 - Quận 7, thay vì chạy xe hơn hai giờ còn khoảng 30 phút từ bắc Củ Chi đến trung tâm Thành phố. Tuyến đường này cũng kết nối tuyến Vành đai 2, 3, 4 và các tuyến cao tốc.

Đề án đường ven sông Sài Gòn nằm trong nhóm công trình trọng điểm được lãnh đạo TP Hồ Chí Minh đưa vào kế hoạch ưu tiên đầu tư xây dựng từ năm 2024 đến năm 2030.

Trước mắt, xây dựng đoạn đường từ cầu Ba Son đến Tân Cảng rộng 31-35m, đoạn từ cầu Sài Gòn đến Thanh Đa rộng 20-50m, kết nối từ đường Tôn Đức Thắng, Quận 1 tới khu Tân Cảng, Thanh Đa, quận Bình Thạnh (vượt qua hai khu dân cư trong khu vực là Saigon Pearl và Vinhomes). Khi hoàn thành, tuyến đường mở ra hướng đi mới từ Thanh Đa vào khu trung tâm, tạo thêm không gian cho người dân tiếp cận dòng sông và sở hữu những “mặt tiền” đắt giá bậc nhất TP. Hồ Chí Minh.

Quốc hội đã có Nghị quyết 98 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP Hồ Chí Minh, tạo điều kiện để TP Hồ Chí Minh khơi thông nguồn lực, tạo đà phát triển, khai thác tối đa tiềm năng, thế mạnh, đặc biệt tuyến đường bộ, đường sông ven và trên sông Sài Gòn.

3.

Dòng sông là yếu tố cấu thành quan trọng của đô thị, nên trong quy hoạch tổng thể phải bảo tồn - phát triển - chỉnh trang để phát huy hết lợi thế của nó. Sông Sài Gòn được thiên nhiên ban tặng, nếu xây dựng, chỉnh trang đúng quy hoạch thì 10-15 năm nữa là cảnh quan tuyệt đẹp của đại đô thị Hồ Chí Minh, trở thành điểm đến không thể thiếu của người dân và du khách - điểm đến độc đáo gắn với cảnh quan, gắn với lịch sử hình thành và phát triển của Sài Gòn - TP Hồ Chí Minh.