Thu hồi nợ xấu là tài sản nhà ở duy nhất và công cụ mưu sinh: Phải đáp ứng một số điều kiện cần thiết?
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho rằng việc thu hồi nợ xấu là tài sản nhà ở duy nhất và công cụ mưu sinh là cần thiết. Bên cho vay tức Tổ chức tín dụng muốn thu hồi phải đáp ứng một số điều kiện cần thiết.
Tháng 8/2025, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đăng tải hồ sơ Dự thảo Nghị định để lấy ý kiến các cơ quan, tổ chức, đối tượng chịu tác động về việc quy định điều kiện tài sản bảo đảm (TSBĐ) của khoản nợ xấu được thu giữ. Góp ý vào dự thảo, các chuyên gia đề nghị quy định giới hạn TSBĐ không phải là nơi ở duy nhất của người dân; không là tư liệu sản xuất duy nhất đảm bảo thu nhập tối thiểu; giá trị tài sản không vượt quá một ngưỡng nhất định. Về phía NHNN đã đồng ý không thu giữ nhà ở duy nhất và công cụ mưu sinh khi xử lý nợ xấu.
Mới đây, trong Tờ trình Dự thảo Nghị định quy định điều kiện TSBĐ của khoản nợ xấu được thu giữ gửi tới Chính phủ, NHNN thay đổi quan điểm khi cho rằng việc thu hồi các TSBĐ là chỗ ở duy nhất hoặc công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất là cần thiết.
Theo NHNN, chỗ ở duy nhất là chỗ ở hợp pháp thuộc quyền sở hữu của bên bảo đảm là cá nhân, nơi bên bảo đảm đăng ký thường trú, tạm trú và nếu bị thu giữ, bên bảo đảm không có chỗ ở khác. Còn công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất là động sản có giá trị không quá 120.000.000 đồng (tương đương khoảng 24 tháng tiền lương tối thiểu theo vùng (2)), được dùng làm phương tiện sinh sống chủ yếu hoặc duy nhất của bên bảo đảm là cá nhân.
Phó Thống đốc NHNN Phạm Quang Dũng giải thích, đề xuất của NHNN nhằm đảm bảo quyền lợi của bên đi vay cũng như bên cho vay là Tổ chức tín dụng (TCTD). Việc vay và cho vay xuất phát từ sự tự nguyện của cả hai bên. Mọi cam kết, thỏa thuận không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội đã được ghi nhận tại khoản 2 Điều 3 Bộ Luật Dân sự số 91/2015/QH13.
NHNN đề xuất, TSBĐ của khoản nợ xấu là chỗ ở duy nhất hoặc công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất, TCTD chỉ được thu giữ khi đáp ứng các điều kiện như sau: Trường hợp thu giữ chỗ ở duy nhất, bên nhận bảo đảm (bên cho vay) có nghĩa vụ trích một khoản tiền cho bên bảo đảm bằng 12 tháng lương tính theo mức lương tối thiểu quy định tại khoản 2 Điều 3 Nghị định này. Trong trường hợp thu giữ công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất không hình thành từ vốn vay đã được xác nhận và chứng minh, bên nhận bảo đảm trích một khoản tiền cho bên bảo đảm bằng 6 tháng lương tính theo mức lương tối thiểu quy định tại khoản 2 Điều 3 Nghị định này. Tuy nhiên, khoản tiền này cần phải được tính vào chi phí xử lý TSBĐ để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các TCTD.
Theo quan điểm của NHNN, bên vay tiền hay còn gọi là bên bảo đảm có trách nhiệm chứng minh nội dung liên quan về TSBĐ của mình. Việc thu giữ TSBĐ là biện pháp xử lý theo thỏa thuận của các bên có liên quan. Bên thực hiện thu giữ TSBĐ không có trách nhiệm cũng như không có khả năng để kiểm tra, xác minh chỗ ở của cá nhân có phải là chỗ ở duy nhất hay không và cũng không có khả năng kiểm tra, xác minh công cụ lao động có phải là công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất hay không. Còn một phương án khác, khi bên bảo đảm không hợp tác giao TSBĐ để xử lý thì TCTD sẽ khởi kiện ra tòa.
Luật sư Nguyễn Thị Yến (Đoàn luật sư TP Hà Nội) cho rằng, Dự thảo Nghị định mới của NHNN đang đẩy trách nhiệm sang bên đi vay, tức bên có TSBĐ nhiều hơn bên cho vay là các TCTD. Việc chỉ dựa vào cam kết của bên có TSBĐ mà bỏ qua trách nhiệm thẩm định của bên TCTD ở một số vụ việc sẽ dẫn đến rủi ro về mặt pháp lý.
