Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng: Đa dạng sản phẩm lai tạp và rào cản kỹ thuật
Lệnh cấm thuốc lá điện tử (TLĐT) và thuốc lá nung nóng (TLNN), còn gọi là nhóm sản phẩm thuốc lá mới, đã có hiệu lực trong gần một năm qua. Song quá trình thực thi trên thực tế vẫn còn nhiều vướng mắc. Một trong những điểm nghẽn chính là rào cản kỹ thuật trong định nghĩa các sản phẩm. Đặc biệt, sự xuất hiện của các sản phẩm lai tạp với nhiều hình thức mới càng làm phức tạp quá trình các cơ quan chức năng nhận diện, kiểm soát chất lượng và xác định cơ chế xử phạt.
Người mua liều lĩnh, người bán lắm chiêu
Mặc dù không được bày bán công khai, nhưng thực tế, TLĐT vẫn đang tràn lan trên các “chợ mạng”. Trên Facebook, chỉ cần gõ các từ khóa như “vape”, “pod” hay “tinh dầu”, người dùng có thể truy cập hàng loạt điểm bán để mua sản phẩm. Trong khi đó, ở nền tảng TikTok, nhiều cá nhân vẫn công khai quảng cáo và bán TLĐT thông qua một số phiên livestream, khéo léo trà trộn giữa các mặt hàng phổ biến như bàn chải hay nước hoa. Lúc này, TLĐT thường được đổi tên thành “tinh dầu hít mũi”, “siro hoa quả”…
Chia sẻ trên Sức khỏe và Đời sống, TS. Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) - cho biết, trung tâm thường xuyên tiếp nhận các ca ngộ độc liên quan đến TLĐT, trong đó có rất nhiều trường hợp là học sinh và thanh thiếu niên phải nhập viện cấp cứu do chất cấm bị pha trộn vào sản phẩm. Chi phí điều trị cho những trường hợp ngộ độc cấp tính từ nhẹ đến nặng thường dao động từ hơn 10 triệu cho đến hàng trăm triệu đồng mỗi ca.
Theo đó, nguyên nhân dẫn đến tình trạng ngộ độc này xuất phát từ đặc điểm của TLĐT là chứa dung dịch (có thể có hoặc không có nicotine), nên tạo điều kiện để các hóa chất khác dễ dàng được pha trộn.
Ngoài TLĐT, thị trường còn có TLNN dạng lai (hybrid) cũng có chứa dung dịch và cả thuốc lá. Mặc dù vẫn được gọi là “thuốc lá nung nóng”, nhưng sản phẩm hybrid này lại sử dụng bình chứa dung dịch, có thể được nạp sẵn từ nhà sản xuất hoặc thay thế, pha tạp bởi người dùng.
Còn nhiều rào cản kỹ thuật cần được làm rõ
Khoa học phát triển cùng với sự tham gia của các tập đoàn thuốc lá lớn giúp thị trường thuốc lá mới (chỉ làm nóng nguyên liệu, không đốt cháy như thuốc lá điếu) trên toàn cầu ngày càng đa dạng. Song điều này cũng khiến các cơ quan quản lý khó bắt kịp về mặt kỹ thuật, cũng như điều chỉnh khung pháp lý phù hợp. Trước thực trạng trên, các tổ chức quốc tế đã thiết lập hệ thống định nghĩa và phân loại sản phẩm nhằm hỗ trợ các quốc gia trong việc đưa ra quyết định quản lý hiệu quả để ngăn chặn tình trạng thiếu khung hành lang pháp lý cho các mặt hàng này.
Việc tham chiếu các khung thuật ngữ và tiêu chuẩn kỹ thuật chung ở tầm toàn cầu giúp đảm bảo tính thống nhất, minh bạch và khả thi trong triển khai chính sách, đồng thời vẫn linh hoạt để phù hợp với bối cảnh nội địa. Điều này không chỉ giúp nâng cao năng lực quản lý mà còn giảm thiểu rủi ro từ các sản phẩm biến tướng hoặc chưa được nhận diện đầy đủ.
Trên thế giới, TLNN được phân loại thành hai dạng chính là TLNN nguyên bản và TLNN dạng lai (hybrid). Ở loại nguyên bản, thiết bị điện tử làm nóng trực tiếp điếu thuốc chứa nguyên liệu thuốc lá để tạo ra khí hơi chứa nicotine mà người dùng sẽ hít vào. Trong khi đó, TLNN hybrid hoạt động theo cơ chế kết hợp: hóa hơi dung dịch điện tử trước, sau đó dẫn luồng hơi này đi qua phần nguyên liệu thuốc lá trước khi được người dùng hít vào. Do đó, theo các chuyên gia, về mặt nguyên liệu, cấu tạo, TLNN hybrid tương đồng với TLĐT hơn.
Theo định nghĩa của Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO), TLNN có chất nền là thuốc lá và dùng thiết bị điện tử làm nóng để tạo ra sol khí (khí hơi) chứa nicotine và các hợp chất khác, nên gọi là sản phẩm thuốc lá.
Tại Hội nghị lần thứ 8 của các Bên tham gia Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) năm 2018 (COP8), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xác định TLNN là sản phẩm thuốc lá vì có thành phần từ cây thuốc lá. Điều này, một lần nữa được WHO tái khẳng định trong báo cáo công bố vào tháng 6/2025. WHO vẫn giữ quan điểm rằng các quốc gia thành viên cần quản lý TLNN trong khuôn khổ luật kiểm soát thuốc lá hiện hành và nhấn mạnh TLNN không phải TLĐT.
Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) Hoa Kỳ
cũng đưa ra quan điểm tương tự. Cơ quan này xếp TLNN vào nhóm sản phẩm thuốc lá,
nhưng tách biệt với thuốc lá điếu truyền thống (combusted cigarette),
được gọi là “thuốc lá không đốt cháy” (non-combustible
Thực tiễn trên thế giới cho thấy, chính phủ các nước đang phân định rõ ràng khái niệm và mức độ gây hại của TLĐT, TLNN và thuốc lá điếu truyền thống. Cách tiếp cận này giúp các nước xây dựng chính sách quản lý phù hợp để bảo vệ sức khỏe cộng đồng dựa trên mức độ ảnh hưởng, tác hại của từng sản phẩm, đặc biệt là giới trẻ. Việc cấm, hạn chế hay cho phép thương mại cũng được phê duyệt đối với từng nhóm sản phẩm cụ thể sau phân tích đánh giá kỹ thuật, khoa học. Mặt khác, việc phân loại và nhận diện tách bạch từng chủng loại sản phẩm còn giúp nâng cao kiến thức cho các cơ quan thực thi để tăng cường hiệu quả của công tác phòng chống buôn lậu, hạn chế thất thu thuế, cũng như bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
