Thương mại điện tử: Thách thức và cơ hội

Đây là nội dung cuộc trao đổi của chúng tôi với các vị khách mời: ông Vũ Bảo Thắng - CEO Meta Ecom, luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch Công ty Luật SBLaw, ông Lê Nguyễn Trường Giang - Viện trưởng Viện Chiến lược chuyển đổi số trực thuộc Hội Truyền thông số Việt Nam.

Mở ra kênh phân phối với chi phí thấp

PV: Các ông đánh giá thế nào về sự tăng trưởng của thương mại điện tử (TMĐT) ở Việt Nam thời gian qua, những đóng góp với nền kinh tế? Dự báo thời gian tới TMĐT tăng trưởng như thế nào?

Ông VŨ BẢO THẮNG: TMĐT Việt Nam đã có sự phát triển ấn tượng trong những năm qua, với tốc độ tăng trưởng bình quân 20-25%/năm. Đáng chú ý, tỷ trọng TMĐT trong tổng mức bán lẻ đã tăng mạnh từ 3% năm 2018 lên khoảng 7% năm 2023. Đặc biệt, đối với khu vực doanh nghiệp (DN) vừa và nhỏ, TMĐT đã tạo ra một cuộc cách mạng thực sự khi mở ra kênh phân phối mới với chi phí thấp, không bị giới hạn về địa lý. Các DN có cơ hội tiếp cận hàng triệu khách hàng thông qua các sàn TMĐT, đồng thời đẩy nhanh quá trình số hóa từ quản lý đến marketing và bán hàng. Đặc biệt, môi trường số đã tạo điều kiện cho DN nhỏ có thể cạnh tranh được với DN lớn nhờ các nền tảng công nghệ hiện đại.

Về đóng góp cho nền kinh tế, TMĐT đã góp phần quan trọng trong việc chuyển dịch cơ cấu GDP theo hướng số hóa, thúc đẩy phát triển mạnh mẽ ngành logistics với hệ thống kho bãi thông minh và vận chuyển nhanh. Lĩnh vực này cũng tạo ra hàng trăm nghìn việc làm mới trong các lĩnh vực công nghệ, vận hành, chăm sóc khách hàng, đồng thời tạo ra một nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành. Sự phát triển của TMĐT còn thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong thanh toán điện tử, marketing số và tạo động lực cho phát triển hạ tầng công nghệ, băng thông rộng.

Ông LÊ NGUYỄN TRƯỜNG GIANG: TMĐT cần nhìn ở 3 góc độ, bao gồm TMĐT, thương mại trực tuyến, thương mại số. Ở Việt Nam, TMĐT đã phát triển tương đối cao và hoàn thiện với những nền tảng mua bán hàng. Điều tôi muốn nói là phương pháp mua bán, kỹ thuật của các nền tảng TMĐT này đã khá tương đồng với các nước.

Còn về xu hướng chung TMĐT tiếp tục tăng trưởng, tiêu dùng không chỉ dừng lại ở mua hàng hoá phổ biến mà còn cả những hàng hoá không phổ biến.

Tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh

PV: Thời gian gần đây có thêm nhiều nền tảng TMĐT nước ngoài tràn vào Việt Nam. Vậy làm thế nào để kiểm soát chất lượng, nguồn gốc hàng hóa, đảm bảo cạnh tranh lành mạnh?

Ông LÊ NGUYỄN TRƯỜNG GIANG: Việc quản lý chất lượng hàng hoá trên TMĐT đang được thực hiện tốt. Những việc như giao hàng không đúng chất lượng như cam kết, chúng ta đang rà soát để quản lý, đương nhiên không thể có gì là tuyệt đối 100% được.

Thương hiệu hàng hóa của Việt Nam, năng lực sản xuất hàng hoá và chất lượng còn nhiều hạn chế. Hàng hoá xuất khẩu thường ở hạng trung bình, vì thế khâu thương hiệu cần phải làm tốt hơn nữa. Ngoài ra lĩnh vực logistics chưa phát triển mạnh, việc thanh toán chưa tiện lợi, rồi những việc liên quan đến hải quan… Chúng ta chưa đồng bộ được nên dẫn đến việc chưa khai thác được hiệu quả của TMĐT.

“

TMĐT Việt Nam phát triển rất nhanh trong vòng 10-15 năm qua, đặc biệt 5 năm gần đây, tốc độ tăng trưởng duy trì từ 20-25% một năm. Cách đây khoảng 10 năm, quy mô thị trường TMĐT bán lẻ của Việt Nam đạt khoảng 2,2 tỷ USD, nhưng đến năm 2023, theo đánh giá của Bộ Công Thương thì quy mô thị trường
TMĐT bán lẻ đã đạt mức 20,5 tỷ USD, chiếm 8% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng toàn quốc. Tỷ lệ này đang được dự đoán đạt 10% vào năm 2025.

Có thể nói, TMĐT phát triển nhanh và mạnh đã đóng góp rất tích cực cho việc phát triển mô hình thương mại khá hiện đại trong những năm qua, đặc biệt trong giai đoạn Covid-19 khi giãn cách xã hội. Đây là phương thức rất hiệu quả để có thể phân phối hàng hóa, dịch vụ đến với người tiêu dùng. Đồng thời, đây cũng là kênh để các DN vừa, nhỏ, siêu nhỏ có thể tham gia kinh doanh, mở rộng thị trường, nâng cao thu nhập, tăng sức cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước.

Bà Lại Việt Anh, Phó Cục trưởng Cục TMĐT và Kinh tế số, Bộ Công Thương

Ông VŨ BẢO THẮNG: Việc có nhiều nền tảng TMĐT quốc tế liên tục tham gia thị trường Việt Nam cho thấy đây là một thị trường vô cùng tiềm năng và còn nhiều dư địa để khai thác. Với dân số trẻ, tỷ lệ người dùng internet cao và xu hướng tiêu dùng số ngày càng phát triển, Việt Nam đang trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nền tảng TMĐT quốc tế.

Tuy nhiên, điều này cũng phản ánh thực tế rằng thị trường TMĐT Việt Nam vẫn còn khá mới và còn nhiều khía cạnh cần hoàn thiện.

Trước hết, việc cấp thiết nhất là cần hoàn thiện khung pháp lý với những quy định rõ ràng về hoạt động của các nền tảng TMĐT xuyên biên giới. Các quy định này cần bao gồm trách nhiệm của nền tảng trong việc kiểm soát chất lượng hàng hóa, bảo vệ người tiêu dùng và đảm bảo quyền lợi của các bên liên quan. Đặc biệt quan trọng là việc yêu cầu các nền tảng nước ngoài phải có văn phòng đại diện tại Việt Nam để chịu trách nhiệm trực tiếp về hoạt động của mình.

Về vấn đề hàng hóa và cạnh tranh công bằng, cần có chính sách đặc biệt về chống bán phá giá để bảo vệ DN địa phương. Các quy định này cần điều chỉnh các hoạt động khuyến mại, định giá và các chiến lược marketing để đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh. Đồng thời, cần có cơ chế giám sát chặt chẽ việc tuân thủ các quy định về thuế, phí để tránh tình trạng các nền tảng nước ngoài được hưởng lợi thế không công bằng so với DN trong nước.

Luật sư NGUYỄN THANH HÀ: Theo tôi, để giải quyết các vấn đề này, chúng ta có thể áp dụng một vài biện pháp sau:

Thứ nhất, kiểm soát chất lượng và nguồn gốc hàng hóa. Nhà nước cần phải yêu cầu đăng ký và chứng nhận sản phẩm đối với các sản phẩm trên sàn TMĐT. Các nền tảng TMĐT nước ngoài cần phải đăng ký hoạt động và tuân thủ các quy định về chất lượng hàng hóa, bao gồm việc cung cấp chứng nhận nguồn gốc xuất xứ cho sản phẩm. Chính phủ có thể yêu cầu các DN này phải nộp hồ sơ chứng minh rằng hàng hóa của họ đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng và an toàn theo quy định Việt Nam.

Thứ hai, để đảm bảo cạnh tranh công bằng, các nền tảng TMĐT nước ngoài phải tuân thủ các quy định về khuyến mại giống như các DN trong nước. Ngoài ra, khi có những chương trình hay chính sách khuyến mại cần phải cung cấp thông tin rõ ràng về sản phẩm, giá cả. Điều này giúp người tiêu dùng có thể so sánh và lựa chọn sản phẩm một cách công bằng.

Chính phủ có thể khuyến khích các nền tảng TMĐT trong nước và nước ngoài hợp tác để đảm bảo chất lượng hàng hóa và dịch vụ, đồng thời tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh. Điều này có thể bao gồm việc thiết lập các diễn đàn để các DN chia sẻ kinh nghiệm và quy trình quản lý chất lượng.

Cuối cùng, cần tăng cường giáo dục và nhận thức của người tiêu dùng. Việc xây dựng các chính sách quản lý chặt chẽ sẽ giúp bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong nước, hỗ trợ DN Việt Nam cạnh tranh công bằng và thúc đẩy sự phát triển bền vững thị trường TMĐT.

Cần thành lập được hệ sinh thái sản xuất

PV: Thưa các chuyên gia, làm sao để hoạt động TMĐT minh bạch? Các vị có lưu ý gì để DN Việt có thể khai thác, kinh doanh tốt trên nền tảng TMĐT?

Ông LÊ NGUYỄN TRƯỜNG GIANG: Có ba việc phải thực sự quan tâm. Đó là DN cần thay đổi lại cách tổ chức, giống như chuyện mọi người thường xuyên nói đến chuyển đổi số nhưng phải là chuyển đổi thực sự để đưa hàng hoá ra thị trường quốc tế.

Bên cạnh đó, từ việc cung ứng chúng ta phải hướng đến cả chuỗi giá trị, gắn kết hàng hoá. Để làm được điều này, phải cải thiện thị trường hàng hoá. Với thị trường trong nước, chúng ta đã có lợi thế nhất định nhưng thực lực của DN còn yếu. DN nào sản xuất được hàng tốt đã chủ động lên sàn TMĐT, nhưng điều đáng bàn là khi xuất khẩu chúng ta thường phải thông qua đối tác thứ ba.

Các DN cần thành lập được hệ sinh thái sản xuất. DN của chúng ta đang mạnh ai nấy làm và làm rời rạc. Hoạt động sản xuất là hệ sinh thái, là gia tăng giá trị cạnh tranh, nâng cao phương thức sản xuất. Chẳng hạn như ở Trung Quốc, khi sản xuất một mặt hàng họ làm số lượng lớn lên đến hàng trăm, hàng nghìn sản phẩm nên tối ưu được giá cả, giá rất cạnh tranh. Việc gom đơn hàng ở Trung Quốc làm rất tốt trong khi doanh nghiệp ở Việt Nam lại chưa làm được.

Ông VŨ BẢO THẮNG: Trong quá trình phát triển của TMĐT tại Việt Nam, thị trường đang trải qua giai đoạn chuyển mình quan trọng. Sau thời kỳ thâm nhập thị trường với sự bùng nổ của các nền tảng TMĐT, thị trường đang dần bước vào giai đoạn hoàn thiện với những quy định và chính sách ngày càng chặt chẽ.

Để DN Việt khai thác hiệu quả cơ hội kinh doanh trên các nền tảng TMĐT, trước hết cần trang bị những kiến thức nền tảng vững chắc. Điều này bao gồm hiểu biết sâu sắc về chính sách thuế trong TMĐT, quy trình vận hành chuẩn mực, và đặc biệt là nắm bắt bản chất của hoạt động kinh doanh số. DN cần xây dựng chiến lược kinh doanh bền vững, không chạy theo xu hướng ngắn hạn hay các chiêu thức marketing thiếu minh bạch.

Bên cạnh đó, yếu tố then chốt để thành công là khả năng thích nghi nhanh với những thay đổi của thị trường. Các DN cần liên tục cập nhật những xu hướng mới, thay đổi trong chính sách của các nền tảng và đặc biệt là thấu hiểu hành vi người tiêu dùng. Việc xây dựng thương hiệu uy tín, đảm bảo chất lượng sản phẩm và dịch vụ khách hàng chuyên nghiệp sẽ là nền tảng để phát triển bền vững trong dài hạn.

Hơn nữa, DN cần chủ động trong việc tuân thủ các quy định mới về thuế, hóa đơn điện tử, bảo vệ người tiêu dùng và các chính sách về vận chuyển, đổi trả. Đây không chỉ là nghĩa vụ mà còn là cách để xây dựng niềm tin với khách hàng và đối tác, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển lâu dài trong TMĐT.

Luật sư NGUYỄN THANH HÀ: Để đảm bảo hoạt động TMĐT diễn ra một cách minh bạch, công bằng và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, trước tiên, Bộ Công Thương cần phối hợp với các cơ quan liên quan để ban hành các văn bản pháp lý điều chỉnh hoạt động TMĐT xuyên biên giới. Điều này bao gồm việc quy định rõ ràng về các yêu cầu tối thiểu mà các nền tảng TMĐT nước ngoài phải đáp ứng trước khi hoạt động tại Việt Nam.

Ngoài ra cần xây dựng một hệ thống giám sát hiệu quả để theo dõi hoạt động của các nền tảng TMĐT xuyên biên giới. Hệ thống này có thể bao gồm các chỉ số đánh giá hiệu suất, lượng hàng hóa nhập khẩu và mức độ hài lòng của người tiêu dùng.

Bộ Công Thương nên thực hiện các nghiên cứu định kỳ để đánh giá tác động của các nền tảng TMĐT nước ngoài đến thị trường trong nước, bao gồm cả ảnh hưởng đến DN nội địa và người tiêu dùng; Thiết lập quy trình kiểm tra chất lượng và nguồn gốc hàng hóa trước khi chúng được đưa vào thị trường Việt Nam.

Điều này có thể bao gồm việc yêu cầu các nền tảng TMĐT phải cung cấp chứng nhận về chất lượng sản phẩm và nguồn gốc xuất xứ. Bộ nên thành lập các đội ngũ kiểm tra chất lượng hàng hóa tại các cửa khẩu và trung tâm phân phối để đảm bảo rằng hàng hóa nhập khẩu đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng của Việt Nam.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương nên thiết lập các mối quan hệ hợp tác với các cơ quan chức năng của các quốc gia khác để quản lý hiệu quả hoạt động TMĐT xuyên biên giới. Bên cạnh đó, Bộ Công Thương cần xây dựng cơ chế phản ứng nhanh để xử lý các vấn đề phát sinh liên quan đến hoạt động TMĐT xuyên biên giới, chẳng hạn như các khiếu nại của người tiêu dùng về hàng hóa không đạt yêu cầu hoặc không rõ nguồn gốc.

Cần có đội ngũ chuyên trách để theo dõi, phân tích và xử lý các tình huống khẩn cấp trong lĩnh vực TMĐT, đảm bảo rằng các vấn đề được giải quyết một cách hiệu quả và kịp thời.

Bộ Công Thương có trách nhiệm rất lớn trong việc quản lý hoạt động TMĐT xuyên biên giới tại Việt Nam, như trường hợp của Temu. Việc thiết lập khung pháp lý rõ ràng, giám sát chặt chẽ hoạt động, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, hợp tác quốc tế, và giải quyết nhanh chóng các vấn đề phát sinh sẽ tạo ra một môi trường TMĐT lành mạnh và bền vững.

Sự chủ động và hiệu quả trong các hoạt động này không chỉ bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng mà còn tạo điều kiện cho các DN nội địa phát triển và cạnh tranh công bằng trong môi trường TMĐT hiện đại.

Xin trân trọng cảm ơn các vị khách mời!

TMĐT Việt Nam phát triển rất nhanh trong vòng 10-15 năm qua, đặc biệt 5 năm gần đây, tốc độ tăng trưởng duy trì từ 20-25% một năm. Cách đây khoảng 10 năm, quy mô thị trường TMĐT bán lẻ của Việt Nam đạt khoảng 2,2 tỷ USD, nhưng đến năm 2023, theo đánh giá của Bộ Công Thương thì quy mô thị trường TMĐT bán lẻ đã đạt mức 20,5 tỷ USD, chiếm 8% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng toàn quốc. Tỷ lệ này đang được dự đoán đạt 10% vào năm 2025.

“

Việc có nhiều nền tảng TMĐT quốc tế liên tục tham gia thị trường Việt Nam cho thấy đây là một thị trường vô cùng tiềm năng và còn nhiều dư địa để khai thác. Với dân số trẻ, tỷ lệ người dùng internet cao và xu hướng tiêu dùng số ngày càng phát triển, Việt Nam đang trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nền tảng TMĐT quốc tế.