TP Hồ Chí Minh: Tìm cách mở rộng đô thị ngầm

Với nền tảng hiện hữu là các nhà ga ngầm có diện tích hàng ngàn mét vuông của tuyến tàu điện ngầm số 1 Bến Thành-Suối Tiên, TPHCM đang lên kế hoạch khai thác, mở rộng không gian đô thị ngầm khu vực trung tâm tại các phường Sài Gòn, Bến Thành... với mục tiêu biến khu vực bên dưới đường phố thành nhà ga, trung tâm thương mại, tổ hợp vui chơi giải trí... Đặc biệt, đô thị ngầm ở khu vực trung tâm không chỉ là không gian giao thông công cộng mà còn được “cộng hưởng” bởi những không gian ngầm của các toà nhà khác, tạo thành hệ sinh thái bền vững, đa dạng.

Đa dạng sử dụng không gian ngầm

Sau gần 1 năm đưa vào hoạt động khai thác, tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên đã đón hơn 10 triệu lượt khách, trở thành phương tiện di chuyển quen thuộc của nhiều người. Kèm theo đó là hình ảnh những ga tàu điện ngầm nằm sâu trong lòng đất như ga Ba Son, Nhà hát thành phố, Bến Thành tấp nập người đi kẻ đến.

Chia sẻ cùng chúng tôi, chị Hoàng An, 31 tuổi ngụ ở phường Thủ Đức (TPHCM) cho biết thường xuyên di chuyển bằng tàu điện ngầm đi làm mỗi ngày. “Tôi thường đi từ ga Bình Thái để tới ga Nhà hát thành phố mỗi buổi sáng và ngược lại lúc chiều tối. Những ngày đầu mới đi ở ga ngầm, tôi đã choáng ngợp vì quy mô của nó. So với nhiều ga tàu điện ngầm trên thế giới mà tôi từng đến, các ga ngầm ở TPHCM hiện đại và rộng lớn không kém gì cả. Tuy nhiên, các dịch vụ ở khu vực ga ngầm vẫn còn ít, đơn điệu. Hy vọng thời gian tới sẽ có một số dịch vụ khách được mở ra để phục vụ khách đi tàu, cũng như người ở trên mặt đất muốn xuống dưới ga ngầm trải nghiệm”, chị Hoàng An chia sẻ.

Theo ghi nhận của chúng tôi, không gian ngầm ở TPHCM hiện khá đa dạng, ngoài các nhà ga ngầm của tuyến metro số 1, còn nhiều không gian ngầm của các toà nhà ở khu vực trung tâm. Tuy nhiên, hầu hết đều chưa liên kết với nhau và còn khá rời rạc. Và việc khai thác, phát triển không gian ngầm ở TPHCM hiện mới chỉ bắt đầu, với “xương sống” là các nhà ga ngầm của mạng lưới metro. Ngoài 3 nhà ga ngầm đã đưa vào hoạt động, TPHCM dự kiến cuối năm 2025 này sẽ khởi công tuyến metro số 2 Bến Thành-Tham Lương với thêm 8 ga ngầm nằm rải rác từ trung tâm hướng về phía Tây Bắc. Cũng ít năm tới, TPHCM sẽ khởi công nhiều tuyến metro và dự kiến sẽ có khoảng 70km đi ngầm, bao gồm hàng chục ga nằm sâu trong lòng đất khác.

Theo nhiều ý kiến, các ga ngầm không chỉ mở ra không gian đô thị trong lòng đất ở TPHCM mà thông qua tuyến metro còn kết nối, mở ra nhiều không gian đô thị khác với các tiện ích tốt hơn (không kẹt xe, ô nhiễm…). KTS Ngô Anh Vũ, Viện trưởng Viện Quy hoạch xây dựng TPHCM cho rằng, phát triển không gian ngầm mang lại nhiều lợi ích thiết thực trong bối cảnh hiện nay. Việc TPHCM định hướng phát triển không gian ngầm, giao thông ngầm là hướng đi tất yếu trong bối cảnh ùn tắc, kẹt xe ngày càng gia tăng, hạ tầng hiện hữu không còn đáp ứng. Nếu khai thác không gian ngầm hiệu quả sẽ mang lại cho TPHCM nhiều lợi ích về kinh tế, phục vụ người dân tốt hơn. Điều cốt lõi để khai thác không gian ngầm hiệu quả là phải có quy hoạch từ trước để giữ không gian đó không bị xâm lấn bởi các công trình trên mặt đất. Từ đó hình thành nên một không gian liên tục, đồng bộ, kết nối các công trình giao thông.

Trong đề án phát triển không gian ngầm ở TPHCM tới năm 2030, định hướng 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, có khoảng 930 héc ta ở nhiều khu vực trung tâm được định hướng để xây dựng không gian ngầm. Việc quy hoạch này vừa là định hướng, vừa là căn cứ để mở ra không gian phát triển đô thị nằm sâu trong lòng đất của thành phố.

Tối ưu hóa sử dụng đất đô thị

Thực tế, từ hàng chục năm trước, chính quyền TPHCM đã tiến hành quy hoạch không gian đô thị ngầm, với trọng tâm là nhà ga ngầm Bến Thành. Hiện nay, quy mô ga Bến Thành cũng rộng lớn hơn các nhà ga khác, với thiết kế 4 tầng ngầm, dài 236 mét, rộng 60 mét. Bên cạnh ga được khai thác phục vụ hành khách đi metro, các không gian khác ở ga ngầm Bến Thành mới bắt đầu đưa vào khai thác hoạt động văn hoá, nghệ thuật triển lãm nhưng chưa thường xuyên, chưa đúng tầm với quy mô thực tế. Dự kiến, thời gian tới, vai trò của khu vực ngầm ga Bến Thành sẽ được nâng cao hơn nữa khi có sự kết hợp giữa các không gian ngầm lân cận khác.

Cụ thể, vài tháng trở lại đây, nhiều hành khách đi metro ở ga ngầm Nhà hát thành phố đã thấy một số dịch vụ kinh doanh quán cà phê, đồ uống, mua sắm ở một toà nhà bên ngoài nhưng có “mặt tiền” ngầm trong lòng đất là đường tới ga này. Trước đó, hầu hết các không gian ngầm ở toà nhà trung tâm đều được sử dụng làm nơi đậu xe. Khi nơi này trở thành “mặt tiền ngầm”  trong lòng đất đã ít nhiều mở ra không gian cho các toà nhà khác, với vị trí đặc thù tương tự trong tương lai. Việc này không chỉ giúp đa dạng loại hình kinh doanh mà còn tạo thêm hệ sinh thái khai thác bền vững, hiệu quả kết hợp giữa không gian giao thông công cộng và không gian lân cận.

Cũng liên quan tới việc khai thác không gian ngầm xung quanh nhà ga sẵn có, vừa qua một doanh nghiệp ở TPHCM đã đề xuất phát triển tổ hợp không gian ngầm rộng 12,5 héc ta quanh khu vực Bến Thành, gồm nhà ga trung tâm, trung tâm thương mại dịch vụ, bãi đậu xe ngầm. Đề xuất này nhận được sự ủng hộ của TPHCM nhưng yêu cầu phải đảm bảo phù hợp với quy hoạch chung và hài hoà không gian đô thị quanh chợ Bến Thành.

Theo TS Trần Quang Thắng, Viện trưởng Viện Kinh tế và Quản lý TPHCM thì  phát triển không gian ngầm quanh chợ Bến Thành sẽ mang lại nhiều giá trị lâu dài cho TPHCM. Đầu tiên là các bãi đậu xe ngầm sẽ giúp giải tỏa áp lực giao thông tĩnh, giảm tình trạng xe đỗ tràn lan trên lòng đường, góp phần hạn chế ùn tắc và cải thiện mỹ quan đô thị. Bên cạnh đó, việc tận dụng không gian dưới lòng đất sẽ tối ưu hóa sử dụng đất đô thị, cho phép tầng mặt đất trở thành công viên, quảng trường, không gian sinh hoạt cộng đồng hoặc thương mại - dịch vụ. Cuối cùng, không gian ngầm mở ra cơ hội đầu tư mới cho doanh nghiệp, với các mô hình kết hợp như bãi giữ xe, trung tâm thương mại, khu ẩm thực, dịch vụ tiện ích đang được TPHCM ưu tiên thúc đẩy.

Có thể nói, việc kết hợp không gian công cộng cùng không gian kinh doanh tư nhân sẽ không chỉ mang đến thêm lựa chọn cho người dân mà còn giúp cho mô hình không gian nhà ga ngầm được khai thác tối ưu, tạo ra thế “xương sống” kết hợp các không gian ngầm rời rạc ở nhiều khu vực của TPHCM trong ít năm tới đây. 

TS Phạm Viết Thuận - Viện trưởng Viện Kinh tế tài nguyên và môi trường TPHCM: Phát triển không gian ngầm tạo động lực cho trung tâm TPHCM

Hiện nay, TPHCM vốn đang phát triển theo chiều rộng chứ chưa phát triển không gian ngầm. Việc phát triển không gian ngầm khu vực trung tâm sẽ không chỉ giải quyết bài toán giao thông tĩnh mà còn mở ra chuỗi động lực thúc đẩy kinh tế đô thị. Việc hình thành không gian ngầm tại khu vực Bến Thành sẽ trở thành mảnh ghép quan trọng, kết nối khu trung tâm hiện hữu với trung tâm mở rộng của TPHCM. Cùng với đó, động lực này sẽ thúc đẩy các hoạt động đô thị sôi động lan tỏa ra, tạo điều kiện hình thành các đô thị vệ tinh gắn kết bằng giao thông công cộng hiện đại (mô hình TOD). Việc phát triển không gian ngầm cũng thể hiện trình độ và tầm vóc của một thành phố hiện đại. Nếu được triển khai đầy đủ, TPHCM có thể vượt qua giới hạn phát triển truyền thống trên mặt đất, mở ra một không gian đô thị nhiều tầng, năng động, phản chiếu đúng tầm vóc của một thành phố đầu tàu khu vực.