Trại sáng tác văn học nghệ thuật: Làm sao cho hiệu quả?

Văn nghệ sĩ tại Nhà sáng tác Tam Đảo.

Trại sáng tác nhiều…

6 nhà sáng tác gồm: Đại Lải, Tam Đảo, Đà Nẵng, Nha Trang, Đà Lạt, Vũng Tàu. Theo thống kê của Bộ VH-TT&DL, tính riêng trong năm 2016 đã có tới 66 trại sáng tác văn học nghệ thuật được tổ chức. Tổng số tác giả tham gia trại viết là 995 người với số ngày tác giả dự trại là 14.052 ngày và số tác phẩm được báo cáo là gần 6.000 tác phẩm.

Trong đó, có 2.727 tác phẩm thơ; 614 tiểu thuyết, ký, truyện ngắn; 410 tác phẩm sân khấu, phóng sự kịch bản múa, văn nghệ dân gian; 548 tác phẩm mỹ thuật; 999 tác phẩm nhiếp ảnh; 395 tác phẩm âm nhạc; 27 tác phẩm nghiên cứu phân tích; 17 tác phẩm kiến trúc. Dự kiến trong năm nay, khi nhà sáng tác Đà Nẵng được khánh thành đi vào hoạt động, sẽ có 74 trại sáng tác được tổ chức với sự tham gia của từ 1.000 đến 1.200 tác giả.

Không dừng lại ở những trại sáng tác theo “chiều rộng”, một nguồn tin khác cho biết, sắp tới sẽ có những trại viết dành cho các tác giả được lựa chọn để đầu tư “chiều sâu” với thời gian dự trại không phải 15 ngày nữa mà có thể thời gian sẽ kéo dài hơn nữa.
Như vậy, nhìn vào con số “đầu vào” như thế mọi người sẽ thấy được sự cần thiết của những trại sáng tác.

Theo nhà viết kịch Lê Quý Hiền, 15 ngày ở trại là 15 ngày người nghệ sĩ được tạm quên đi những lo toan gia đình, công việc, cuộc sống để tập trung toàn bộ sinh lực, thai nghén những đứa con tinh thần. Đây cũng là nơi các tác giả được nghe những góp ý chân thành từ bạn nghề…

Vẫn biết, hoạt động sáng tác của nghệ sĩ là sự thôi thúc từ nội tại bản thân nhưng nếu được đầu tư, tạo môi trường thì các ý tưởng càng được chăm bón để khai hoa, nở nhụy. Nhiều người “kêu ca” rằng trại vắng bóng những gương mặt trẻ, trên thực tế không hẳn như vậy. Rất nhiều trại sáng tác phim hoạt hình của Hãng phim Hoạt hình Việt Nam, các trại sáng tác của Hội Văn học nghệ thuật dân tộc miền núi, những trại nằm trong các cuộc thi truyện ngắn, thơ hàng năm của các báo, tạp chí, nhà xuất bản có nhiều, thậm chí khá nhiều những tác giả còn chưa được biết đến nhiều trên văn đàn.

Những chuyến đi ngắn ngủi như thế, nhiều tác giả trẻ cho biết như là một bước ngoặt trong đời sáng tác của họ, để họ có thể gặp gỡ, giao lưu, mở rộng tầm mắt và quyết định dấn thân vào con đường đầy gian khổ nhưng rất đỗi tự hào này.

Khu nhà sáng tác Đại Lải.

Chưa được phát huy

Một số ý kiến cũng cho rằng, trong bối cảnh đời sống văn học nghệ thuật nước nhà còn đang thiếu vắng những tác phẩm văn học nghệ thuật có giá trị thì việc đầu tư, mở trại là một hướng đi đúng đắn. Song, không phải việc “đi trại” là có hiệu quả và không phải lúc nào trại cũng phát huy được tối đa tác dụng.

Có những tác giả coi việc đi trại sáng tác như một chuyến du lịch, “đổi gió”, hoặc thậm chí có người đi trại nhưng tranh thủ đi gặp gỡ, viết báo.Lại có người lấy đề tài đã đăng ký ở trại này vài năm trước để “mông má” nộp cho trại khác. NSƯT Mạnh Cường- Phó Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ sáng tác văn học nghệ thuật cũng thẳng thắn nêu ý kiến, một số văn nghệ sĩ không nhằm mục đích đi sáng tác mà kết hợp đi tham quan, nghỉ mát.

Điều này có nguyên nhân bởi một số Hội chưa làm tốt công tác lựa chọn hội viên khi đi dự trại, chưa coi trọng việc nghiệm thu sản phẩm ban đầu, công tác tập hợp đánh giá chất lượng tác phẩm tiêu biểu qua từng đợt sáng tác còn thiếu, nên chưa tạo được sức lan tỏa rộng lớn hấp dẫn cho mỗi lần dự trại sáng tác.

Bên cạnh đó, là vấn đề “đầu ra” của các tác phẩm được sáng tác ở đây. Với thể loại văn học thì dễ dàng hơn, nếu không đủ tầm in và tranh giải ở cuộc thi này, tác giả hoàn toàn có thể gửi đăng ở báo khác hoặc cuộc thi khác, nhà xuất bản khác. Khi đó những con số thống kê khó mà kiểm soát được. Còn với những tác phẩm thuộc thể loại kịch bản sân khấu, nghệ thuật biểu diễn thì khó.

Ông Huỳnh Văn Ngàn- Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ sáng tác Văn hóa Nghệ thuật (Bộ VH-TT&DL) cho biết: “Điểm mặt gọi tên những tác phẩm ít ỏi có cơ hội được dàn dựng, xuất bản từ các trại sáng tác thời gian qua, mới thấy con đường để những tác phẩm có chất lượng sau nghiệm thu ra mắt công chúng là quá gian nan”.

Một tác giả khác cũng chia sẻ: “Chỉ một số rất ít các tác giả có quan hệ hay đặt hàng sáng tác từ trước tìm được “đầu ra” cho tác phẩm ngay, còn lại phần lớn sau khi bàn giao không biết số phận của những “đứa con tinh thần” đi về đâu”. Điều đó dẫn đến tình trạng nhiều tác giả coi trại sáng tác như một nơi an dưỡng, cứ “đi trại” đã, còn có viết được tác phẩm cho ra hình thù không, được đăng tải, dàn dựng, đến với công chúng hay không lại là việc khác.

Theo nhà văn Chu Lai, để tránh tình trạng biến trại sáng tác thành trại... an dưỡng, xả hơi, du lịch, gặp gỡ, tán gẫu... thì nên như Hội Nghệ sĩ sân khấu đã làm. “Thứ nhất, muốn tham gia trại, mỗi người phải gửi kịch bản chi tiết lên để tuyển chọn, chứ chỉ đề cương thì các nhà biên kịch, với tài biến báo của mình, một ngày có thể làm ra 3-4 cái ngon ơ. Chính kịch bản chi tiết này sẽ chống được cái gọi là những kịch bản cũ, kịch bản nhét trong ngăn kéo, giờ mang ra đăng ký. Thứ hai, có kịch bản chi tiết được chọn rồi, vào trại chia tổ đọc cho nhau nghe từng kịch bản, góp ý quyết liệt, sau đó dựa vào sự góp ý đó mà anh hoàn thiện. Hoàn thiện xong, vào cuối trại, sẽ tổ chức đọc lại xem anh nâng cao được bao nhiêu”, nhà văn Chu Lai dẫn chứng.

Nhìn vào thực thế thì thấy, số lượng và chất lượng tác phẩm thu được từ các trại không tương đồng với nhau. Như vậy là lãng phí, thiếu hiệu quả, trong khi nguồn kinh phí để tổ chức các hoạt động ăn, ở, đi lại, công tác phí... cho một trại sáng tác kéo dài 15 ngày với trung bình 15 nghệ sĩ/trại là không hề nhỏ. Điều đó đặt ra một yêu cầu bức thiết là phải đổi mới, phải chọn lọc và đầu tư vào chiều sâu thay vì dàn trải. Như thế ý nghĩa thiết thực của trại sáng tác mới được phát huy tối đa tác dụng.