Tuyến đường biển Bắc Cực: Mạo hiểm hay đột phá?
Thay vì đi về phía nam qua Kênh đào Suez, một con tàu container đã tiến về phía bắc để đi qua vùng nước lạnh giá của Bắc Băng Dương bằng Tuyến đường Biển Bắc.
Tuyến đường biển nhiều ưu điểm
Rạng sang một ngày cuối tháng 9, một tàu container mang tên Cầu Istanbul đã khởi hành từ Trung Quốc hướng đến châu Âu và chất đầy hàng hóa từ pin đến quần áo. Cho đến nay, mọi thứ vẫn diễn ra bình thường, nhưng có một sự thay đổi.
Thay vì đi về phía nam để đến Kênh đào Suez, con tàu đã tiến về phía bắc để đi qua vùng nước lạnh giá của Bắc Băng Dương bằng Tuyến đường Biển Bắc. Hành trình này được coi là một bước tiến lớn trong nỗ lực xây dựng "Con đường Tơ lụa Bắc Cực" của Trung Quốc, một hành lang cơ sở hạ tầng và vận chuyển xuyên qua đỉnh thế giới, và điều này chỉ có thể thực hiện được nhờ biến đổi khí hậu.
Bối cảnh băng giá của Bắc Cực đã biến đổi nhanh hơn nhiều so với dự kiến, khi con người đốt nhiên liệu hóa thạch và làm nóng hành tinh. Khu vực này đang ấm lên với tốc độ gấp khoảng bốn lần so với phần còn lại của thế giới. Băng biển đang nứt vỡ và tan chảy.
“Đây thực sự là lần đầu tiên biến đổi khí hậu làm thay đổi bản đồ”, ông Malte Humpert, nghiên cứu viên cao cấp và là người sáng lập Viện Bắc Cực, một tổ chức phi lợi nhuận, cho biết.
Theo các chuyên gia, việc phát triển tuyến đường này có thể mang lại những lợi ích kinh tế và địa chính trị to lớn cho Trung Quốc, quốc gia đang hướng tới một Bắc Cực không còn băng giá và những cơ hội chiến lược mà nó có thể mang lại. Tuy nhiên họ cảnh báo, việc đưa các đội tàu qua môi trường nguyên sơ, xa xôi và nguy hiểm này là một hành trình mạo hiểm.
Các tàu đã từng sử dụng Tuyến đường Biển Bắc trước đây, tuyến đường hiện chỉ có thể tiếp cận được trong vài tháng vào mùa hè và mùa thu. Ông Humpert cho biết, những tàu container đầu tiên bắt đầu đi qua Bắc Cực hơn một thập kỷ trước, nhưng thường là trên các chuyến đi chuyên biệt, đột xuất.
Những gì tàu Cầu Istanbul đang làm “giống một dịch vụ tàu biển truyền thống hơn và đó là điều chúng ta chưa từng thấy ở Bắc Cực cho đến nay”, ông Humpert nói.
Con tàu sẽ thực hiện hành trình 18 ngày từ cảng Ninh Ba-Chu Sơn của Trung Quốc đến Felixstowe ở Anh, được hỗ trợ bởi tàu phá băng. Hiện tại, tàu đang di chuyển qua eo biển Bering, ranh giới giữa Nga và Alaska. Sau đó, tàu sẽ đi qua Bắc Cực, ôm sát bờ biển phía bắc của Nga, hướng tới Biển Bắc, dừng chân tại Anh và sau đó là các cảng ở Hà Lan, Đức và Ba Lan.
Theo tuyên bố của Hải quan Ninh Ba, chuyến đi này "đánh dấu sự khai trương chính thức tuyến đường container Arctic Express Trung Quốc-Châu Âu đầu tiên trên thế giới", một "bước đột phá lớn" ở vùng cực, giúp đưa hàng hóa đến châu Âu kịp thời cho mùa Giáng sinh cao điểm.
“Việc thương mại hóa Tuyến đường Biển Bắc sẽ định hướng lại thương mại. Một hành lang kinh tế toàn cầu mới sắp được đưa vào hoạt động. Đây là một bước ngoặt", bà Elizabeth Buchanan, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Chính sách Chiến lược Australia, một tổ chức tư vấn phi đảng phái, nhận định.
Những lợi thế tiềm năng của tuyến đường này rất rõ ràng. Thứ nhất: Tuyến đường Biển Bắc tương đối ngắn, chỉ mất khoảng một nửa thời gian so với hành trình về phía nam qua Kênh đào Suez.
Nó cũng có thể giúp tránh các điểm nghẽn tiềm ẩn trên các tuyến đường truyền thống, bao gồm các cuộc tấn công vào tàu thương mại của phiến quân Houthi do Iran hậu thuẫn ở Yemen trên Biển Đỏ, vốn đã diễn ra từ năm 2023. Trong khi đó, các tuyến đường toàn cầu qua Kênh đào Panama đã bị gián đoạn do mực nước thấp khi khu vực này đang phải vật lộn với hạn hán nghiêm trọng.
Theo Hải quan Ninh Ba, tuyến đường ngắn hơn này cũng giúp giảm 50% lượng ô nhiễm làm nóng hành tinh.
Nhưng cũng là sự mạo hiểm
Ông Andrew Dumbrille, cố vấn Bắc Mỹ của Liên minh Bắc Cực Sạch, một mạng lưới các tổ chức phi lợi nhuận, cho biết, đây không phải là một chiến thắng về mặt môi trường. Nó đi kèm với mức độ lo ngại, rủi ro và nguy hiểm cao.
Ông Dumbrille cho rằng, thật sai lầm khi nghĩ rằng băng tan giúp tàu thuyền dễ dàng di chuyển trên vùng biển trong xanh. Thay vào đó, nó có thể khiến Bắc Cực trở nên nguy hiểm hơn. Băng biển bất ngờ có thể làm hỏng tàu thuyền hoặc chặn đường, buộc chúng phải đổi hướng hoặc quay trở lại. Các tàu thuyền cũng phải đối mặt với những gì ông Dumbrille gọi là "kẻ thù của vận tải biển", đó là bóng tối, nhiệt độ băng giá và sương mù.
Nếu có bất kỳ sự cố nào xảy ra trong môi trường khắc nghiệt và xa xôi này, nó có thể nhanh chóng biến thành thảm họa. Tính mạng con người đang bị đe dọa khi nguồn lực cứu hộ khan hiếm, cũng như môi trường biển khó đoán. "Không có sẵn các phương tiện ứng phó sự cố tràn dầu như ở các vùng khí hậu khác. Điều đó có nghĩa là bất kỳ sự cố tràn dầu nào cũng sẽ ở trong nước lâu hơn, gây ra nhiều thiệt hại hơn”, ông Dumbrille nói.
Hiện vẫn chưa rõ tàu Cầu Istanbul sử dụng nhiên liệu gì, nhưng nếu đó là dầu nhiên liệu nặng - loại dầu đặc và gây ô nhiễm - thì hậu quả của sự cố tràn dầu có thể đặc biệt nghiêm trọng. Theo ông Dumbrille, những loại nhiên liệu này "nhũ tương hóa trên bề mặt, chúng nở ra và lan ra trên mặt biển".
Dầu nhiên liệu nặng cũng tạo ra muội than, một loại muội than có thể bám trên băng và đẩy nhanh quá trình tan chảy bằng cách làm tối bề mặt, đồng nghĩa với việc hấp thụ nhiều năng lượng mặt trời hơn. Ông Dumbrille cho biết,các quy định cấm dầu nhiên liệu nặng ở Bắc Cực đã có hiệu lực vào năm ngoái, nhưng vẫn còn những khoảng thời gian chuyển tiếp và kẽ hở khiến quy định này vẫn đang được sử dụng.
Các chuyên gia cũng lo ngại về tác động của tiếng ồn gia tăng đối với môi trường biển nhạy cảm và nguy cơ va chạm với cá voi gia tăng.
Hiện tại, Tuyến đường Biển Bắc chỉ là một phần rất nhỏ trong thương mại toàn cầu. Theo Rosatom, tập đoàn hạt nhân nhà nước của Nga, chỉ có khoảng 90 tàu thuyền đi qua tuyến đường này vào năm ngoái, so với hơn 13.000 tàu đi qua Kênh đào Suez.
Việc Tuyến đường Biển Bắc có được triển khai hay không còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Ông Klaus Dodds, nhà phân tích địa chính trị và nghiên cứu viên cao cấp tại viện nghiên cứu RAND Europe, cho biết, có những cân nhắc về kinh tế, bao gồm chi phí vận chuyển hàng hóa, khối lượng hàng hóa được vận chuyển và tốc độ cần thiết. Ngược lại, một thảm họa môi trường lớn hoặc thương vong có thể khiến tuyến đường này trở nên không thể duy trì về mặt chính trị.
Đối với Trung Quốc, việc phát triển thành công Tuyến đường Biển Bắc sẽ là một phần thưởng chiến lược lớn. Nó sẽ cho phép họ "xây dựng chuyên môn vận hành cực kỳ xuất sắc, qua đó củng cố vị thế "một bên liên quan hợp pháp tại Bắc Cực" của Trung Quốc và vượt mặt Mỹ và châu Âu.
