UNESCO vinh danh nghệ thuật làm gốm của người Chăm

Nghệ thuật làm gốm của người Chăm là một trong 56 hồ sơ được xem xét trong kỳ họp của Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 17 diễn ra tại Rabat, Thủ đô của Vương quốc Ma-rốc. Theo Ủy ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, Hồ sơ đề cử di sản văn hóa phi vật thể Nghệ thuật làm gốm của người Chăm đáp ứng một trong số những tiêu chí, để ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp như: Di sản này liên quan đến nghề thủ công truyền thống làm gốm Chăm bằng tay và sử dụng các công cụ đơn giản. Chủ thể văn hóa và người thực hành chủ yếu là phụ nữ Chăm. Tri thức và kỹ năng làm nghề được trao truyền trong gia đình, dòng họ và cộng đồng. Việc trao truyền được thực hiện bằng biện pháp kể chuyện và thực hành hàng ngày. Di sản thu hút sự trao đổi và tương tác giữa những người thực hành nghề, các sinh hoạt xã hội và nâng cao vai trò của người phụ nữ Chăm trong xã hội hiện đại. Bên cạnh đó, Di sản gắn liền với nghệ thuật trình diễn dân gian, phong tục tập quán, tín ngưỡng, lễ hội, trong đó có các nghi lễ liên quan đến ông tổ nghề làm gốm của người Chăm. Nghề làm gốm của người Chăm góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa Chăm ở Đông Nam Á.

Theo nội dung của hồ sơ, hiện nay số lượng nghệ nhân, người thực hành và người học nghề tại các làng gốm còn ít. Di sản đang có nguy cơ mai một bởi nhiều mối đe dọa như, quá trình đô thị hóa ảnh hưởng đến không gian của các làng nghề thủ công truyền thống và ảnh hưởng đến nguồn nguyên liệu sẵn có, chi phí cho nguyên liệu tăng cao, nghệ nhân lành nghề tuổi cao, thế hệ trẻ không hứng thú với nghề, sản phẩm thiếu sự đa dạng… Hồ sơ trình bày chi tiết kế hoạch bảo vệ di sản, kế hoạch này sẽ được thực hiện trong bốn năm từ 2023–2026.

Nghệ thuật làm gốm của người Chăm là di sản văn hóa phi vật thể thứ 15 của Việt Nam được ghi danh vào các Danh sách của UNESCO. 14 di sản phi vật thể của Việt Nam từng được vinh danh trước đó là: Nhã nhạc, âm nhạc cung đình Việt Nam triều Nguyễn (2003/2008); Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên (2005/2008); Dân ca quan họ Bắc Ninh (2009); Hát Ca trù (2009); Hội gióng ở đền Phù Đổng và Đền Sóc (2010); Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ (2012); Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam bộ (2013); Dân ca ví dặm Nghệ Tĩnh (2014); Nghi lễ và trò chơi kéo co (năm 2015, di sản đa quốc gia, gồm: Việt Nam, Hàn Quốc, Philippines và Campuchia); Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu tam phủ của người Việt (2016); Hát xoan Phú Thọ (2011/2017); Nghệ thuật bài chòi miền trung Việt Nam (2017); Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái (2019); Nghệ thuật Xòe Thái (2021).