Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong báo chí: Không “đổ lỗi cho thuật toán”

AI như một trợ lý trong tòa soạn hiện đại

Thời gian qua, AI đã được các cơ quan báo chí Việt Nam chủ động tiếp cận và ứng dụng vào nhiều khâu của quá trình sản xuất - xuất bản. Tại tọa đàm “Báo chí và trí tuệ nhân tạo (AI): Chìa khóa đồng hành trong kỷ nguyên mới” do Ban Chuyên đề, Báo Nhân Dân tổ chức mới đây, nhiều ý kiến cho thấy AI đang góp phần thay đổi cách thức vận hành tòa soạn, giúp tiết kiệm thời gian, nhân lực và chi phí.

Phân tích từ góc độ công nghệ, ông Bùi Công Duyến - Giám đốc sản phẩm Tòa soạn hội tụ ONECMS (Công ty cổ phần Công nghệ NEKO), cho biết trong hai năm qua, hệ thống ONECMS đã được triển khai cho hệ thống báo in của Báo Nhân Dân, qua đó tích lũy nhiều kinh nghiệm thực tiễn để cải tiến tính năng phục vụ vận hành. Theo ông Duyến, AI hiện được sử dụng để phát hiện và kiểm chứng tin giả, nhận diện deepfake thông qua các thuật toán thị giác máy tính, đồng thời hỗ trợ cá nhân hóa nội dung và tự động hóa quy trình biên tập.

Tuy nhiên, ông Bùi Công Duyến cũng cảnh báo về những rủi ro: “AI có thể tạo ra thông tin bịa đặt mà nghe có vẻ hợp lý, tạo ra video, âm thanh giả đánh lừa người xem… Do đó, cần giám sát, kiểm chứng để bảo đảm tính đa dạng và công bằng trước khi công bố thông tin”.

Từ thực tiễn tác nghiệp, nhà báo Hoàng Nhật - Phó Trưởng Ban Nhân Dân điện tử, cho rằng AI đang làm thay đổi hành vi tiếp cận thông tin của độc giả, trong bối cảnh doanh thu quảng cáo báo chí sụt giảm và nguy cơ giảm traffic ngày càng rõ nét. Dù vậy, ông nhấn mạnh: “AI giúp các cơ quan báo chí có nhiều sản phẩm mới và cần coi AI như trợ lý”.

AI hỗ trợ hiệu quả trong hoạt động xuất bản như rà soát lỗi chính tả, gợi ý văn phong phù hợp với quy định của báo, cũng như hỗ trợ phân tích dữ liệu để xây dựng đồ họa, biểu đồ cho các loạt bài về bão lũ, ô nhiễm không khí hay so sánh lượng mưa. “Thay vì mất vài ngày để làm các đồ họa thì với sự hỗ trợ của AI, chúng tôi chỉ mất chừng 30 phút” - ông Hoàng Nhật chia sẻ.

Con người giữ vai trò quyết định

Nhà báo Phan Văn Hùng - Phó Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, nhận định, trong kỷ nguyên số, quyền đó dịch chuyển sang làm chủ chuỗi giá trị dữ liệu. Ông nhấn mạnh tư duy kiến tạo, nghĩa là con người chủ động tìm kiếm, cấu trúc và thẩm định dữ liệu thô để tạo ra sản phẩm báo chí có hàm lượng tri thức cao - những việc AI chưa thể tự động hóa và con người cũng chưa thể tổng hợp nhanh chóng. Đây là sự kết hợp thú vị, cần làm sâu và làm rõ hơn nữa.

Bên cạnh những lợi ích, các ý kiến tại tọa đàm đều thống nhất rằng việc ứng dụng AI trong báo chí cần được kiểm soát chặt chẽ, đặc biệt ở các khâu liên quan đến giá trị cốt lõi của nghề báo.

Ở góc độ thực hành nghề báo, TS Nguyễn Sỹ Dũng - nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, nhấn mạnh rằng viết báo bằng AI sẽ gặp nhiều vấn đề. Theo ông, “làm báo chí có trợ lý AI sẽ rất tốt”, nhưng điều kiện tiên quyết là nhà báo phải có ý tưởng rõ ràng khi đặt lệnh với AI, đồng thời có đủ kiến thức và bản lĩnh để kiểm chứng, trích dẫn thông tin cho đúng.

Cảnh báo về “ảo giác” thông tin do AI tạo ra, nhà báo Trần Vũ Nguyên cho rằng AI chỉ là “máy trộn dữ liệu tạo ra thứ trung bình”. Ông nhấn mạnh: “AI làm tương đối nhiều việc nhưng sẽ không làm được những việc chỉ con người mới làm được. Công nghệ phải lấy con người làm trung tâm”.

Từ góc độ quản lý nhà nước, bà Đặng Thị Phương Thảo - Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), cho biết khảo sát cho thấy 96,3% nhà báo đã từng sử dụng AI ở các mức độ khác nhau, hơn 60% cơ quan báo chí đã hoặc dự kiến ứng dụng AI. Tuy nhiên, bà Thảo khẳng định: “AI được sử dụng về kỹ thuật - tốc độ, không phải khâu cốt lõi của nghề báo. Các tác vụ liên quan giá trị, đánh giá, đạo đức, trách nhiệm xã hội vẫn do con người nắm giữ”.

Phó Cục trưởng Cục Báo chí cũng cảnh báo những rủi ro lâu dài khi lệ thuộc vào AI, có thể làm suy giảm năng lực tác nghiệp độc lập và bản lĩnh nghề nghiệp của đội ngũ làm báo. Vì vậy, cơ quan quản lý nhà nước sẽ tiếp tục hoàn thiện thể chế, khung pháp lý về báo chí, bổ sung quy định liên quan đến sản xuất nội dung có sự tham gia của AI; xác định rõ trách nhiệm pháp lý của cơ quan báo chí và cá nhân nhà báo, không “đổ lỗi cho thuật toán”.