Ứng phó thời tiết cực đoan

Mùa khô 2024 dự báo sẽ rất khốc liệt

Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia, El Nino đã xuất hiện và kéo dài từ tháng 6 tới hết năm 2023, duy trì đến năm 2024 với xác suất khoảng 80 - 90%. Vì thế, nguy cơ cao xảy ra khô hạn diện rộng trong các tháng mùa khô năm 2023 - 2024.

Theo Cục Thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), trong ngắn hạn ảnh hưởng của El Nino sẽ khiến khoảng 10.500 - 17.500ha cây trồng bị thiếu nước. Tình trạng này sẽ diễn ra mạnh hơn từ mùa khô năm 2024 và kéo dài ở một số vùng trên cả nước.

Vụ Hè Thu 2023 được dự báo có khoảng 10.600 - 18.000ha có nguy cơ xảy ra hạn hán, thiếu nước. Trong đó, khu vực Bắc Trung Bộ dự báo sẽ có khoảng 7.000 - 10.500ha thiếu nước, cụ thể Thanh Hóa từ 2.000 - 3.000ha, Nghệ An từ 3.500 - 4.500ha, Hà Tĩnh 300ha, Quảng Bình 100 - 600ha, Quảng Trị từ 1.000 - 2.000ha...

El Nino xuất hiện không chỉ làm cho nhiệt độ trung bình các tháng trên phạm vi toàn quốc cao hơn bình thường, nắng nóng nhiều hơn và gay gắt hơn mà còn gây thiếu hụt lượng mưa cần thiết. Thực tế trên đã đe dọa rất lớn đến mực nước tại các hồ chứa. Điển hình tại tỉnh Nghệ An đã xảy ra nắng nóng gay gắt, lượng mưa trung bình từ đầu năm đến nay thấp hơn nhiều so với trung bình những năm trước đó… đã khiến nhiều sông, hồ cạn nước, nhiều hồ chứa xuống dưới mực nước chết hay cạn trơ đáy. Điều này cũng xảy ra đối với các hồ thủy điện, nhất là hồ Thủy điện Bản Vẽ lớn nhất miền Trung.

Mực nước trên sông Cả, sông Lam có xu hướng giảm. Mực nước tại cống Nam Đàn có thời điểm xuống âm (-) 0,45 mét so với 1,15 mét (thiết kế); tại cống Bến Thủy và cống Nghi Quang cũng âm khoảng một mét so với thiết kế..., đã khiến hệ thống thủy lợi Nam Nghệ An không có nước bổ sung, gây khó khăn cho việc bơm nước tưới phục vụ việc gieo cấy và dưỡng lúa hè thu.

Ngoài lo ngại việc El Nino sẽ gây hạn hán khốc liệt trong thời gian tới, các chuyên gia khí tượng cho biết, cũng không loại trừ khả năng sẽ có những đợt mưa bão lớn.

Theo TS Nguyễn Ngọc Huy - chuyên gia về biến đổi khí hậu và quản lý rủi ro thiên tai cho biết: “Dựa vào lịch sử thiên tai, trước đây trong giai đoạn của El Nino sẽ ít bão, ít lụt. Tuy nhiên gần đây tôi theo dõi các đợt El Nino và La Nina kết hợp với biến đổi khí hậu thì rất khó dự đoán vì tính bất ổn định của nó. Điều mà chúng ta biết rõ nhất chỉ là các hiện tượng này sẽ tạo ra sự bất ổn định về mặt thời tiết khá lớn. Nên ngay cả khi xảy ra El Nino, không loại trừ khả năng chúng ta vẫn có thể hứng những cơn bão lớn và cả những trận lụt”.

Ông Đỗ Văn Thành - Viện trưởng Viện Quy hoạch thủy lợi cho hay, hiện tượng El Nino thường xảy ra trong 2 năm, có thể kéo dài 3 năm. Do đó phải dự tính chu kỳ, kế hoạch chỉ đạo, ứng phó dài hơi. Năm nay đã bước vào mùa mưa nên nếu có hạn thì ở mức độ nhỏ, còn năm 2024 sẽ là năm hạn khốc liệt.

Với các nhận định tác động của El Nino, Cục Thủy lợi đánh giá nguy cơ xảy ra hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn ở cấp độ cao (cấp độ 3-4), trên phạm vi rộng, kéo dài ở một số vùng trên cả nước, đặc biệt tại các khu vực Tây Nguyên, Đồng bằng sông Cửu Long, Trung Bộ và Đông Nam Bộ từ mùa khô năm 2024 đến năm 2025.

Chủ động ứng phó với hậu El Nino

Các chuyên gia dự báo El Nino sẽ gây thiếu hụt mưa ở hầu hết các khu vực trên cả nước, bất kể là khu vực miền Trung đang trong mùa khô hay miền Bắc, miền Nam đang trong mùa mưa cũng đều sẽ thiếu mưa so với mọi năm từ 25 đến 50%. Từ yếu tố này cộng với hiện trạng nguồn nước sông suối, hồ chứa hiện tại và dự báo El Nino kéo dài từ năm nay sang năm sau, các chuyên gia cảnh báo tình trạng hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn có nguy cơ xảy ra ở cấp độ cao (cấp độ 3-4), trên phạm vi rộng, kéo dài ở một số vùng trên cả nước, đặc biệt tại các khu vực Tây Nguyên, Đồng bằng sông Cửu Long, Trung Bộ và Đông Nam Bộ từ mùa khô năm 2024 đến năm 2025.

Theo ông Nguyễn Mạnh Hùng - Trưởng phòng quản lý vận hành và tưới tiêu, Cục Thủy Lợi (Bộ NN&PTNT), ảnh hưởng bởi El Nino rất lớn, nhất là đối với sản xuất. Giai đoạn 2014- 2016 chúng ta đã chứng kiến El Nino gây ra hạn hán nghiêm trọng khiến hơn 1 triệu ha cây trồng bị ảnh hưởng. “Năm nay, El Nino sẽ bắt đầu ảnh hưởng từ cuối mùa hè 2023 dự báo sẽ gây thiếu nước cả mùa khô 2023 (cuối 2023) cho đến năm 2024. Tình trạng này kéo dài hay không còn phụ thuộc vào ảnh hưởng của El Nino như thế nào” – ông Hùng dự báo.

Hiện nay, trừ vùng Trung bộ đang bị hạn hán, còn các vùng khác đang ở mùa mưa dự báo có mức trữ nước từ 60-70%. Với tổng mức trữ nước này chúng ta hoàn toàn đủ để cung cấp cho vụ hè thu tới. Tuy nhiên, công tác phòng sau hạn hán rất quan trọng do đó các mùa mưa tới các hồ trữ lượng phải tăng cường trữ nước để đủ lượng nước điều tiết nước sản xuất cho các mùa khô năm sau. “Một trong giải pháp quan trọng các địa phương phải xây dựng kịch bản hạn hán khác nhau bao gồm cả kịch bản cho thời tiết cực đoan như giai đoạn 2014 và 2016 để chủ động ứng phó với hậu El Nino” - ông Hùng nói.

Về nguy cơ hạn hán, ông Hoàng Phúc Lâm - Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia cũng khuyến cáo, các hồ chứa cần xem xét điều chỉnh kế hoạch vận hành, sản xuất để ứng phó với nguy cơ thâm hụt lượng mưa. Bên cạnh đó cũng không được mất cảnh giác với khả năng xảy ra các trận mưa lũ bất thường.

Bảo đảm nguồn nước

Để bảo đảm nguồn nước phục vụ sinh hoạt, công nghiệp và sản xuất nông nghiệp, chủ động phòng, chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn do tác động của hiện tượng El Nino, Bộ NN&PTNT đề nghị các tỉnh, thành phố thường xuyên theo dõi, cập nhật thông tin dự báo nguồn nước và xây dựng kế hoạch sử dụng nước trên các lưu vực sông.

Các tỉnh, thành phố bố trí cơ cấu sản xuất nông nghiệp phù hợp với khả năng nguồn nước, những diện tích có nguy cơ nguồn nước không đủ cung cấp cho cả vụ cần phải điều chỉnh lịch xuống giống để tránh thời điểm hạn hán, xâm nhập mặn gay gắt trùng thời gian sinh trưởng nhạy cảm của cây trồng.

Ông Nguyễn Như Cường - Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT) cho rằng, cần phải đánh giá khu vực nào chịu ảnh hưởng nặng nhất, để lên kế hoạch cấp nước sản xuất. Phải xác định các vùng trọng điểm bị hạn, từ đó có dự báo nguồn nước từ nay đến năm 2025, thậm chí 2026 để chủ động các giải pháp ngay từ bây giờ.

Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành công điện về việc chủ động triển khai các biện pháp cấp bách ứng phó với nguy cơ nắng nóng, hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn.

Công điện nhấn mạnh về việc ưu tiên nguồn nước cấp cho sinh hoạt, chăm lo sức khỏe nhân dân, chăn nuôi gia súc và các lĩnh vực sản xuất trọng yếu; chủ động các biện pháp phòng, chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn; tuyên truyền nâng cao ý thức tiết kiệm điện, nhất là trong các tháng cao điểm nắng nóng…

Bên cạnh đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng chỉ đạo cơ quan khí tượng thủy văn và các đơn vị liên quan tăng cường giám sát và tần suất bản tin chuyên đề về hiện tượng El Nino; cung cấp kịp thời thông tin, cảnh báo nguồn nước phục vụ các bộ, ngành, địa phương xây dựng kế hoạch phù hợp.

Theo các chuyên gia, việc nâng cao nhận thức và chuẩn bị sẵn sàng ứng phó với những bất thường, cực đoan của thời tiết sẽ giúp bảo vệ cuộc sống và tài sản, xây dựng một tương lai bền vững và an toàn hơn.

Cục Thủy lợi cho biết đang phối hợp với các đơn vị của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn theo dõi thông tin thượng nguồn sông Mekong, đồng thời tiếp tục cập nhật diễn biến nguồn nước và tình hình xâm nhập mặn để các địa phương nắm bắt, chủ động có phương án ứng phó sản xuất.