Vẫn bỏ ngỏ thị trường thủy sản nội địa
Việt Nam đã xuất khẩu thủy sản đến 170 thị trường trên thế giới, trong đó có nhiều thị trường khó tính với yêu cầu cao về an toàn và chất lượng. Các doanh nghiệp (DN) xuất khẩu hoàn toàn yên tâm về năng lực đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Tuy nhiên, thị trường nội địa lại đang bị bỏ ngỏ.
Đang bỏ lỡ thị trường trong nước
Với hơn 100 triệu dân và mức tiêu thụ bình quân 35-38kg thủy sản/người/năm, thị trường nội địa Việt Nam được ví như một “mỏ vàng bị lãng quên” của ngành thủy sản. Ông Nguyễn Thành Nam - Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương) đã chỉ ra một nghịch lý lớn: Dù là ngành kinh tế mũi nhọn với kim ngạch xuất khẩu hàng năm đạt khoảng 10 tỷ USD và có mặt tại 170 quốc gia, thế nhưng ngành thủy sản lại đang để trống “sân nhà”.
Theo ông Nam, thủy hải sản nhập khẩu đang chiếm khoảng 40% thị trường tiêu dùng nội địa. Trong khi đó, quy mô thị trường trong nước chỉ đạt khoảng 1 tỷ USD và mức tiêu thụ bình quân đầu người chỉ khoảng 40kg/năm, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực. Nguyên nhân do hệ thống phân phối còn lạc hậu, thiếu kết nối giữa DN sản xuất và các kênh bán lẻ hiện đại, cùng với thói quen tiêu dùng khác biệt giữa các vùng miền.
Bà Lê Hằng - Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cũng cho rằng, việc quay trở lại thị trường nội địa với nhiều DN thủy sản là bài toán không dễ. Nguyên nhân có cả yếu tố khách quan và chủ quan.
Bà Lê Hằng phân tích, một số DN đã tham gia các câu lạc bộ DN nội địa, như câu lạc bộ hàng nội địa với gần 3 triệu điểm phân phối. Tuy nhiên, ngay cả những DN này cũng gặp nhiều khó khăn, chưa thực hiện tốt công tác truyền thông, xây dựng thương hiệu, hay chưa quan tâm đủ đến việc chinh phục người tiêu dùng nội địa. Hơn nữa, cách tiếp cận hệ thống phân phối của nhiều DN vẫn còn mang tính bảo thủ, chủ yếu dựa vào các kênh truyền thống.
“Thống kê cho thấy chỉ khoảng 20 - 25% DN thủy sản áp dụng bài bản các kênh hiện đại, thương mại điện tử. Bên cạnh đó, DN còn thiếu thông tin về xu hướng và tâm lý tiêu dùng. Họ chưa nắm rõ mức độ sử dụng, sự quan tâm tới thương hiệu, hay cách vận hành của các hệ thống phân phối hiện đại. Điều này hạn chế cơ hội kết nối giữa doanh nghiệp và các kênh phân phối nội địa” - bà Lê Hằng nói đồng thời cho hay, ở khu vực nông thôn, người tiêu dùng vẫn quen với thủy sản tươi sống và chưa hiểu rõ sự khác biệt giữa thủy sản tươi sống “đang bơi” và thủy sản đông lạnh, cấp đông sâu. Họ chưa biết sản phẩm nào đảm bảo chất lượng hơn, an toàn hơn. Thực tế, ngay cả thủy sản tươi sống trong nước, nếu không được kiểm soát nghiêm ngặt trong quá trình nuôi, vẫn tiềm ẩn rủi ro về chất lượng và an toàn thực phẩm.
Một rào cản khác theo bà Lê Hằng, quan niệm “chỉ có thủy sản tươi sống mới ngon và an toàn” vẫn ăn sâu, trong khi các sản phẩm đông lạnh hay đồ hộp thường bị đánh giá thấp. Mặc dù thủy sản đông lạnh có thể được cấp đông ngay từ khi còn tươi, đảm bảo chất lượng, quan niệm cũ vẫn chi phối, đặc biệt ở thế hệ người tiêu dùng lớn tuổi.
Đòn bẩy cho thủy sản nội địa
Khả năng tiếp cận hệ thống phân phối hiện cũng là một thách thức. Hệ thống phân phối ở Việt Nam rất đa dạng, gồm siêu thị, đại siêu thị, chuỗi cửa hàng tiện lợi, trung tâm thương mại và kênh bán hàng trực tuyến. Tuy nhiên, nhiều DN vẫn chỉ tiếp cận một số kênh cơ bản, thiếu chiến lược kết nối bài bản với các hệ thống lớn. Thậm chí, việc tiếp cận các kênh phân phối hiện đại vẫn còn hạn chế do chưa nắm rõ cơ chế, yêu cầu và cách vận hành từng kênh.
Ngoài ra, chi phí phân phối cao cũng là rào cản. Các kênh bán lẻ thường yêu cầu chiết khấu lớn, liên tục thay đổi, đi kèm chi phí phát sinh như tổ chức sự kiện, sinh nhật cửa hàng, logistic, hạ tầng điện năng… Thực tế phần lớn sản xuất và chế biến xuất khẩu tập trung ở miền Trung và miền Nam, trong khi thủy sản nuôi trồng và khai thác chủ yếu ở miền Bắc. Điều này làm tăng chi phí vận chuyển, ảnh hưởng đến chất lượng và độ ngon của sản phẩm, đồng thời hạn chế khả năng tiếp cận thị trường nội địa một cách hiệu quả.
Theo VASEP, để chinh phục thị trường nội địa thành công, DN cần một chiến lược bài bản, dựa trên nghiên cứu – phát triển sản phẩm, mở rộng hệ thống phân phối và tận dụng tối đa sức mạnh chuyển đổi số.
Để khai thác hiệu quả, các đô thị lớn như Hà Nội, TPHCM, Đà Nẵng, Cần Thơ cùng các khu công nghiệp, khu dân cư có thu nhập trung bình cao cũng cần được ưu tiên. Hệ thống phân phối hiện đại đóng vai trò then chốt. Mô hình của Lenger cho thấy tính hiệu quả khi phủ sóng hầu hết siêu thị lớn như Winmart, Aeon, Saigon Co.op, chuỗi cửa hàng thực phẩm sạch và nhiều nhà hàng nổi tiếng như Golden Gate, Phan Hotpot, Pizza 4P’s. Riêng Hà Nội đã có hơn 1.500 điểm bán, còn TPHCM đạt trên 2.000 điểm.
Với hơn 100 triệu dân, Việt Nam là một trong những nước tiêu thụ thủy sản lớn trong khu vực. Đời sống người dân ngày càng được nâng cao, nhu cầu thực phẩm chất lượng, an toàn và có truy xuất nguồn gốc ngày càng rõ rệt. Theo các chuyên gia, mở rộng tiêu thụ tại thị trường trong nước không chỉ giúp ngành thủy sản củng cố vị thế trên sân nhà, mà còn giúp gia tăng giá trị thương mại toàn cầu.
