Xóa mù chữ gắn với phổ cập giáo dục, hướng tới cộng đồng học tập suốt đời

“Cầu nối” thay đổi cuộc sống

XMC và PCGD là hai nhiệm vụ bổ trợ, cùng hướng tới mục tiêu thu hẹp khoảng cách tiếp cận giáo dục giữa các nhóm dân cư. Khi người lớn biết chữ, họ có khả năng tự học, tiếp cận thông tin và hỗ trợ con em đến trường. Điều này góp phần giảm tỷ lệ tái mù chữ và củng cố các tiêu chí PCGD tại cơ sở.

Thực tiễn cho thấy, khó khăn trong XMC không chỉ đến từ địa hình, dân cư phân tán, mà còn từ rào cản ngôn ngữ, thói quen lao động, tâm lý ngại học. Vì vậy, công tác vận động người học, huy động người dân tham gia lớp XMC vô cùng quan trọng.

Cô Trần Thị Thảo, giáo viên Trường PTDTBT Tiểu học Dào San (Lai Châu) đã dành hơn 11 năm kiên trì mang con chữ đến với học trò và đồng bào vùng biên. Những năm gần đây, ngoài việc dạy học sinh tiểu học, cô Thảo còn đảm nhận thêm một nhiệm vụ đặc biệt là đứng lớp XMC cho đồng bào dân tộc. Đó là những lớp học nhỏ với các học viên quy tụ đủ mọi lứa tuổi, nghề nghiệp, hoàn cảnh, chủ yếu là phụ nữ trung niên và người lớn tuổi trong bản, có người chưa từng được cầm bút, có người quên mất cách viết tên mình.

Với những người thầy nơi vùng cao, dạy học không chỉ là truyền đạt kiến thức mà còn là thử thách lòng kiên trì và tình thương. Cô Thảo kể, nhiều học viên vì e dè, ngại ngùng hay do bận việc mà nghỉ giữa chừng. Khi ấy, cô lại đến tận nhà vận động, trò chuyện và khích lệ tinh thần.

Nhờ những lớp học XMC như của cô Thảo, nhiều người sau khi biết chữ đã chủ động tham gia các buổi họp bản, đọc thông báo của xã, viết đơn xin việc và giúp con học bài. Nhiều thanh niên còn có thể đi làm ở các nhà máy, công ty dưới xuôi để có thêm thu nhập tốt hơn. Chính những thay đổi nhỏ ấy là niềm tự hào lớn lao của những thầy vùng cao.

“Họ học chữ để đổi thay cuộc sống, còn tôi học được từ họ sự kiên trì và niềm tin”, cô Thảo tâm sự.

Mở rộng PCGD, nâng chất XMC người lớn

Theo Chỉ thị số 29-CT/TW của Bộ Chính trị về công tác phổ cập giáo dục, giáo dục bắt buộc, XMC cho người lớn và đẩy mạnh phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông, để nâng cao chất lượng công tác phổ cập giáo dục, xóa mù chữ cho người lớn và đẩy mạnh phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông, Bộ Chính trị yêu cầu các cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện tốt một số nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu.

Trong đó, tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, tăng cường công tác vận động, tuyên truyền, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp ủy, tổ chức đảng, hệ thống chính trị, cán bộ, đảng viên, nhân dân, nhất là người đứng đầu, cán bộ lãnh đạo, quản lý về ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác PCGD, giáo dục bắt buộc, XMC cho người lớn và phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông, góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 

Ghi nhận thời gian qua, các địa phương đã triển khai chương trình XMC linh hoạt, sáng tạo, đồng bộ; từ đó, tỷ lệ biết chữ tiếp tục được nâng lên.

Báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) xác định rõ, định hướng giai đoạn 2026–2030 chuyển từ XMC truyền thống sang XMC chức năng. Trọng tâm là thiết kế tài liệu theo mô-đun linh hoạt, lồng ghép kiến thức thiết thực như pháp luật cơ bản, quản lý tài chính gia đình, kỹ thuật sản xuất, chăm sóc sức khỏe, vệ sinh môi trường.

Mỗi bài học đều có đích đến là tình huống đời sống, giúp người học “dùng chữ để sống tốt hơn”, thay vì chỉ dừng ở khả năng đọc, viết cơ bản. Cách tiếp cận này biến lớp XMC thành “lớp học cuộc sống”, kết nối tự nhiên với mục tiêu PCGD ở các bậc học và với chương trình học tập suốt đời tại cộng đồng.

Muốn chuyển đổi thành công, đội ngũ nhà giáo là mấu chốt. Báo cáo kiến nghị gói chính sách hỗ trợ đặc thù cho người dạy XMC như: Phụ cấp trách nhiệm, hỗ trợ đi lại, tài liệu giảng dạy, chế độ làm thêm giờ… nhằm giải quyết tình trạng thiếu hụt nhân lực và tạo động lực bền vững cho người bám lớp vùng khó.

Luật Nhà giáo có hiệu lực từ 1/1/2026 cũng đã bổ sung một bước tiến quan trọng, đó là nhà giáo làm công tác XMC, PCGD, biệt phái, dạy tăng cường, dạy liên trường, dạy tại điểm trường… được hưởng phụ cấp lưu động; giáo viên công tác ở vùng dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo, vùng đặc biệt khó khăn được hỗ trợ nhà ở công vụ hoặc tiền thuê nhà, hỗ trợ tàu xe, phụ cấp theo đối tượng, và địa phương được trao quyền chủ động ban hành thêm chính sách phù hợp.

Khi cơ chế đã mở, những người gieo chữ sẽ vững tâm hơn, từ đó nâng chất các lớp XMC và củng cố PCGD.