Xuân Quỳnh - thơ và đời

Vợ chồng nhà thơ Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh.

31 năm kể từ ngày hai nhà thơ tài hoa Xuân Quỳnh và kịch Lưu Quang Vũ ra đi sau tai nạn thảm khốc ngày 29/8/1988, nhiều độc giả vẫn thổn thức với thơ Xuân Quỳnh.

Với Xuân Quỳnh, thơ không có chỗ đứng cho tình cảm nửa vời, mà luôn đầy ắp cảm xúc yêu thương con người. Thơ của Xuân Quỳnh bộc lộ rõ năng lượng cảm xúc trong từng câu, từng chữ. Dù trong mỗi hoàn cảnh, một cung bậc tâm trạng khác nhau nhưng rõ ràng và sâu đậm như chính thái độ sống tích cực, hết mình vì cuộc sống gia đình và xã hội của nữ sĩ. Thơ của Xuân Quỳnh viết về hạnh phúc lúc đắm say, khi đau khổ gần gũi với tình cảm chung của con người, nên sức lan tỏa vì thế mà rộng lớn hơn. Khi Xuân Quỳnh nhập vai người vợ nói với chồng, người mẹ nói với con, người con nói với các bậc sinh thành với có lúc tự nói với chính mình. Vì thế nhiều bài thơ của bà ngay khi ra mắt được công chúng nhất là giới nữ đón nhận nồng nhiệt và có sức sống bền lâu trong lòng công chúng yêu thích thơ như: Thuyền và biển, Sóng, Hoa cỏ may, Nói với anh, Truyện cổ tích về loài người…

PGS.TS Lưu Khánh Thơ - em chồng thi sĩ Xuân Quỳnh chia sẻ: Đọc những tác phẩm của Xuân Quỳnh, chúng ta gần như hình dung được chị đã sống ra sao, đã yêu thương day dứt những gì? Lấy sự chân thực làm điểm tựa cho cảm xúc sáng tạo của mình, các sáng tác của Xuân Quỳnh chính là đời sống của chị, là những tâm trạng thật của chị trong mỗi bước vui buồn của đời sống. Dường như các đề tài trong thơ Xuân Quỳnh là cái cớ để chị tự biểu hiện tâm trạng mình. Bài thơ dù nói đến vấn đề gì thì cái nổi bật lên vẫn là tâm trạng của nhà thơ. Nhưng cái thế giới bên trong ấy không phải là một thế giới khép kín, nó luôn rộng mở, luôn chuyển tiếp, trôi cuốn, hướng về ngoại vật, hướng tới mọi người như con sông luôn hướng về biển cả. Người đọc tìm thấy nhà thơ trong các bài thơ và cũng tìm thấy chính mình, tâm trạng mình, cuộc đời mình trong đó. Đấy chính là sức truyền cảm và đồng cảm của thơ Xuân Quỳnh, khiến thơ chị được bạn đọc yêu thích. Trước Xuân Quỳnh có lẽ chưa có người phụ nữ làm thơ nào đã nói về tình yêu bằng những lời cháy bỏng, tha thiết và nồng nàn đến như thế…

Nhà phê bình văn học Lê Thành Nghị cho rằng: Xuân Quỳnh nổi tiếng với những bài thơ về tình yêu. Hơn bất cứ ở đâu, tình yêu rất cần sự tinh tế. Nhưng tình yêu thì ai cũng có và điều này cũng đã có nhiều người viết về thơ Xuân Quỳnh. Ở đó cao hơn cả tình yêu là khả năng kiểm soát về nó. Tình yêu mà nói đến kiểm soát nghe có vẻ không còn mang nghĩa cao cả lãng mạn của tình yêu. Nhưng tình yêu, một phạm trù tưởng là vĩnh cửu đấy, khi yêu có thể “tam tứ núi cũng trèo, ngũ lục sông cũng lội”, nhưng cũng có lúc “mỏng mảnh như màu khói”, chứa đựng cả những nguy cơ không ai lường trước được. Chỉ với một tình yêu đích thực, nói như Xuân Quỳnh “đã qua mùa bão tố”, đã qua những giây phút lãng mạn được kéo về trần thế, tình yêu ấy rất cần được nuôi dưỡng, bảo vệ, kiểm soát. Trong thơ Xuân Quỳnh, cảm giác lo âu về sự mong manh của hạnh phúc làm nên bản tính nữ khá đậm nét, khá đặc biệt so với nhiều nhà thơ nữ khác… “Thơ Xuân Quỳnh chất chứa tình yêu thương con người, như một “bản năng gốc”, từ đó làm nên chất thơ rất đậm nét ở chị. Xuân Quỳnh làm thơ dễ dàng, như lời “tự hát” ấp ủ từ đâu đó, ngân nga mỗi khi có dịp, câu thơ trôi chảy kể cả những khi diễn đạt những điều tế nhị, sâu kín. Những tình cảm được biểu hiện tự nhiên, chân thực, một cách đầy chất thơ” - nhà thơ Lê Thành Nghị nói.

Không chỉ nổi tiếng với các bài thơ về tình yêu Xuân Quỳnh là thi sĩ “đa sắc, đa tài”. Xuân Quỳnh viết thơ cho người lớn, làm thơ cho trẻ em và viết cả văn xuôi cho thiếu nhi. Đặc biệt, trong chương trình và sách giáo khoa Ngữ văn Trung học phổ thông, tác phẩm của Xuân Quỳnh được chọn để giảng dạy như: Chuyện cổ tích về loài người, Tiếng gà trưa, Sóng… Không phải nhà thơ hiện đại nào cũng có được vị trí trong văn học nhà trường như Xuân Quỳnh.

Có thế nói với những tác phẩm để lại cho thế hệ mai sau có thể khẳng định trong các cây bút nữ, Xuân Quỳnh là một cây bút nổi trội cùng với nhiều thành công đáng ghi nhận. Thơ của Xuân Quỳnh trong sáng, giàu nữ tính. Nhà thơ Vũ Nho ví: “Có lẽ từ thời Hồ Xuân Hương, qua các chặng phát triển, phải đến Xuân Quỳnh, nền thơ ấy mới thấy lại một nữ thi sĩ mà tài năng và sự đa dạng của tâm hồn được thể hiện ở một tầm cỡ đáng kể như vậy, dồi dào phong phú như vậy…”.