Áo dài nam truyền thống và chuyện tìm quốc phục cho đàn ông Việt

Áo dài Năm thân thế kỷ XVIII.

Áo dài nam lận đận

Nhắc đến áo dài Việt Nam, người ta nghĩ ngay đến hình ảnh duyên dáng, nhẹ nhàng của người phụ nữ Việt Nam thướt tha trong tà áo dài truyền thống, mà ít ai nhớ rằng bộ “áo dài, khăn đóng” cũng từng là trang phục truyền thống, đặc trưng của đàn ông Việt.

Ra đời trước áo dài nữ và tồn tại cùng với bối cảnh của người Việt, từng là trang phục truyền thống của người đàn ông Việt, tuy nhiên cùng với thời gian, chiếc áo dài nam đã dần bị lãng quên. Chính vì thế nó không có điều kiện để kế thừa, phát triển và lan tỏa.
Theo Lê Quý Đôn trong cuốn “Phủ biên tạp lục”, Vũ vương Nguyễn Phúc Khoát là người có công khai sáng và định hình cho chiếc áo dài Việt Nam ở xứ Đàng Trong (để phân biệt với trang phục của những khách trú người Trung Hoa).

Chiếc áo dài dành cho nam cũng có hai vạt dài quá gối, cài nút bên phải, thường được may bằng các loại vải gấm (dành cho giới thượng lưu), còn giới trung lưu thường may bằng chất liệu sa, the mỏng…

Nhiếp ảnh gia Nguyễn Hữu Bảo, một người con sinh ra và lớn lên giữa phố cổ Hàng Đào kể lại: “Thế hệ cha ông tôi vẫn mặc bộ lễ phục là áo dài và quấn khăn. Nhưng khi người Pháp sang mang theo luồng văn hoá phương Tây, làm thay đổi mọi mặt đời sống của người Việt. Áo dài nam cũng không nằm ngoài số phận đó.

Sau khi miền Bắc giải phóng, những chiếc áo dài thường ngày trước đây các cụ vẫn mặc đã mất dần. Hình ảnh những người đàn ông mặc áo dài chỉ còn rơi rớt lại trong ký ức tôi khi còn rất nhỏ.

Cái thời mà ông mặc khăn xếp, bà mặc áo tứ thân thì có con đã mặc comple, đội mũ phớt, cháu thì mặc váy đầm... Áo dài nam mất dần, mất dần... Đến sau năm 1954, hãn hữu lắm mới thấy trên đường phố còn người mặc áo the, khăn xếp.

Chiến tranh đến, nên trang phục của chúng ta phải đơn giản hoá trang phục. Áo dài nam gần như bị triệt tiêu, chỉ còn sót lại rất ít trong những cuộc biểu diễn...”

Một đôi vợ chồng quý tộc thời Nguyễn trong trang phục áo dài.

Áo dài nam truyền thống mang nét trang trọng, nghiêm cẩn và nam tính của người đàn ông Việt.

Hoạ sĩ Nguyễn Mạnh Đức khẳng định: “Áo dài nam và nữ của người Việt đều là sự tinh giản tối đa. Phong cách ấy phản ánh tính cách phóng khoáng, tự tại với thiên nhiên cũng như sự khiêm cung của con người Việt Nam.”

Họa sĩ Nguyễn Đức Bình cho rằng: “Trong thời gian vừa qua, chúng ta đã nhầm lẫn về giá trị của chiếc áo dài nam. Chẳng hạn như xu hướng may áo dài mà người ta vẫn gọi là “áo dài cách tân” là hoàn toàn sai.

Theo ông Bình, cách tân tức là làm mới những truyền thống đã có nhưng chiếc áo dài đấy không cách tân mà là sự sáng tạo hoàn toàn mới. Chẳng hạn như đưa hình ảnh chiếc áo vest, áo sơ mi vào chiếc áo dài. Đôi khi chiếc áo dài lại mang nét “hao hao” với áo dài nam của Ấn Độ.

Áo dài nam truyền thống của Ấn Độ (bên trái), "áo dài nam cách tân" được nhiều nam giới Việt mặc hiện nay.

Họa sĩ Nguyễn Đức Bình từng nghe mọi người nói rằng mặc áo dài cách tân để cho nhanh, gọn, tiện lợi, có thể mặc sơ-mi bên trong cũng được.

Nhưng ông cho rằng như vậy không đúng: “Bộ trang phục truyền thống của bất kỳ quốc gia nào cũng có sự cầu kỳ, phức tạp. Bởi chính sự cầu kỳ mới chứa đựng những tinh hoa của dân tộc đó. Chiếc áo dài cũng là sự hội tụ những tinh hoa của người đàn ông Việt.”

Thực chất, chiếc áo dài nam của người đàn ông Việt đã vô cùng tối giản. Nó mang tính giáo dục rất cao, khi ta mặc bộ trang phục lên người, nó buộc chúng ta phải có phong thái nghiêm trang, đĩnh đạc, ngay lập tức ta biến thành một con người hoàn toàn khác.

Bộ trang phục của người đàn ông Việt cũng luôn có một chiếc khăn quấn chứ không phải một chiếc khăn đóng sẵn. Bởi chính thao tác quấn khăn thể hiện sự chỉn chu của đàn ông Việt.

Ông Konstatin Vnukov - Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Liên bang Nga tại Việt Nam và Đại sứ Phạm Sanh Châu trình diễn áo dài tại sự kiện.

Đại sứ Phạm Sanh Châu - Trợ lý Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, Đặc phái viên của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam về các vấn đề UNESCO cho rằng: “Chính vì bản chất khiêm nhường của người đàn ông Việt mà phần vai của áo dài được may xuôi xuống.

Điều này buộc người đàn ông phải có tư thế khỏe khoắn như ngực phải ưỡn, lưng phải thẳng. Mặc bộ áo dài trên người, mình không thể làm được điều gì khiếm nhã được.”

Đi tìm quốc phục dành cho đàn ông Việt Nam

Hàng thập kỷ qua, đã có hàng chục cuộc hội thảo quốc gia bàn về lễ phục, quốc phục. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch từng phát động cuộc thi thiết kế lễ phục nhà nước.

Các nhà thiết kế đã đề xuất vô vàn thiết kế… nhưng việc lựa chọn dường như vẫn dậm chân tại chỗ. Việc “mắc kẹt” giữa truyền thống và hiện đại, giữa những tranh cãi về ranh giới của cách tân và truyền thống khiến câu chuyện quốc phục suốt nhiều năm qua vẫn chưa có hồi kết.

Trong khi quốc phục cho phụ nữ Việt Nam từ lâu đã được ngầm thống nhất là tà áo dài, trang phục dành cho nam lại chưa thể xác định.

“Các nước khác, nam giới cũng có bộ trang phục truyền thống, tôi nghĩ rằng đã đến lúc chúng ta ngồi lại, thảo luận với nhau để tìm trang phục truyền thống cho đàn ông Việt Nam.

Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Liên bang Nga tại Việt Nam và thành viên nhóm Đình Làng Việt mặc áo dài.

Theo tôi, áo dài nam là một sự lựa chọn hợp lý. Khi mặc nó trên người, tôi thấy mình khác với các bạn đến từ các nước khác, tôi thấy vô cùng tự hào", Đại sứ Phạm Sanh Châu cho biết.

Hoạ sĩ Mạnh Đức chia sẻ, nếu công nhận quốc phục thì cần đi đến bộ trang phục chuẩn mực, đại diện cho tinh hoa của nền văn hoá dân tộc chứ không nên dùng những trang phục thể hiện sự "sáng tạo" hôm nay.

“Chúng ta không cần phải đi tìm một bộ quốc phục nào cho đàn ông Việt Nam cả, bởi chúng ta đã có một bộ trang phục hội tủ đủ nét tinh hoa của người đàn ông Việt, đó là chiếc áo dài nam truyền thống!”, họa sĩ Bùi Mạnh Đức đề xuất.

Còn họa sĩ Nguyễn Đức Bình cho rằng: “Áo dài nam đã được cha ông mặc và đã là biểu tượng văn hoá của Việt Nam rồi. Chỉ có điều nhà nước có công nhận bộ trang phục này là quốc phục hay không thôi”.