Áp lực
Luật Tố tụng hành chính sửa đổi được bàn thảo tại kỳ họp thứ 9 QH khóa XIII được cho là cán cân để xử những vụ dân kiện quan. Song thực tế làm sao để người dân có thể nắm chắc phần thắng trong những tranh chấp như thế thì, còn phụ thuộc vào việc cơ quan thực thi có tạo điều kiện cho những con người bình thường ấy hay không? Tạo điều kiện ở đây, trong phạm vi của dự án luật này (và chỉ nói trong phạm vi dự án luật này) chính là những yếu tố cấu thành trong luật.
Ảnh minh họa
Tòa Hành chính là gì? Tòa Hành chính là tòa dân kiện quan. Bởi vì, quyết định hành chính, hành vi hành chính của nhân viên nhà nước là quan; còn người dân là người khởi kiện. Vậy, việc xét xử như thế nào để đảm bảo chính xác, khách quan? Hàng loạt những hình ảnh vín von về “đôi đũa lệch”; rồi những câu hỏi đại loại như làm sao đảm bảo tính khách quan đã được lặp lại nhiều lần khi Quốc hội thảo luận về vấn đề này trong phiên họp tại hội trường, diễn ra ngày 23-6. Thực ra chuyện dân đi thưa các công bộc của mình, lâu nay là chuyện không hiếm; nhưng lại hiếm khi được đặt trên bàn nghị sự của nghị trường. Bởi thực tế được nhiều ĐB của dân chỉ ra là có mấy khi người đứng đầu đến tham dự phiên tòa mà chủ yếu là cử cấp dưới đi dự, rồi về báo cáo lại.
Trung tướng Trần Văn Độ, nguyên Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Chánh án Tòa án Quân sự Trung ương nêu thực tế, với các vụ án hành chính, các vụ án “dân kiện quan” thì địa vị người dân ở thế yếu. Các trường hợp này thông thường người dân không vi phạm mà khả năng vi phạm từ phía người có thẩm quyền nên người dân khởi kiện để yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Vì thế vị tướng này cho rằng khác với các tố tụng tư pháp khác, chúng ta làm thế nào nghiên cứu để có một thủ tục tố tụng ủng hộ những người yếu thế trong xã hội.
Nói như thế là bởi, hiện vẫn đang còn một thực tế thấy rõ, số án hành chính bị hủy, bị sửa hàng năm lên đến 45% và không giảm. Nguyên nhân sâu xa của nó không phải thuộc năng lực của thẩm phán cấp huyện khi năng lực và trình độ thẩm phán cấp huyện ngày càng được nâng cao theo tinh thần của chiến lược cải cách tư pháp. Thẩm quyền của thẩm phán huyện không chỉ dừng ở mức xử tuyên án với những tội danh ở mức 2 năm tù mà nay đã gấp 7,5 lần, tức là 15 năm tù. Áp lực mà theo nhiều ĐBQH thẳng thắn nói chính là việc “áp lực cho thẩm phán khi giải quyết các vụ án đối với khiếu kiện, đối với người lãnh đạo các cấp của cấp huyện, của cấp tỉnh”.
“Vì thế nên quy định thẩm quyền chéo, tức là án của huyện này thì có thể khởi kiện ở huyện khác, của tỉnh này có thể khởi kiện ở tỉnh khác. Có như vậy thì thẩm phán mới tránh được áp lực và đảm bảo được khách quan, đảm bảo sự độc lập của mình trong phán quyết của mình”-Trung tướng Trần Văn Độ nói sau khi đã nêu lên thực tế đang diễn ra khi dân khó kiện quan.
Vậy tất cả nằm ở việc thẩm phán có dám vượt qua áp lực hay không? Có lẽ nào là khó như lời của nhiều ĐBQH đã nêu lên. Lại một thực tế nữa, nhìn từ con số 45% nêu trên để thấy, thực tế hiệu quả giải quyết án hành chính trong những năm qua chưa cao, mặc dù số lượng án hành chính của tòa án cấp huyện giải quyết không nhiều. Nghịch lý là ở chỗ, đã không nhiều vụ án được giải quyết thế nhưng, tỷ lệ án hành chính bị hủy, bị sửa lại cao, có thể có nhiều nguyên nhân nhưng trong đó có một nguyên nhân là do thẩm phán cấp huyện còn có sự e ngại, nể nang và áp lực khi tuyên xử quyết định của Chủ tịch UBND cùng cấp.
Nó có thể cũng do nguyên nhân, hiện, chính quyền cấp huyện xem tòa án như là một cơ quan phòng ban chuyên môn, điều này thực sự đã ảnh hưởng tới việc vị thế và sự độc lập xét xử của tòa án mà Hiến pháp và pháp luật đã quy định. Nói như ĐB Ngô Văn Minh (Quảng Nam) : “Tôi không dám đánh giá đội ngũ thẩm phán của cấp huyện hay cấp tỉnh yếu kém, nhưng dù có đảm bảo đủ tất cả trình độ năng lực, kể cả bản lĩnh nữa, nhưng dù có bản lĩnh gì đi nữa mà một “a lô” tới là thôi rồi, khó lắm”. Vì thế mà vị ĐB này đưa ra lời khuyên “Dù dân có đi xa hơn một tý nhưng niềm tin vào công lý tốt hơn thì dân cố gắng đi xa”.
Dân có thể đi xa, không ngại đi xa, tất cả cũng vì cán cân công lý. Các vị ĐBQH thừa hiểu rằng không ai dại mà khuyên dân đi xa, làm khó dân nhưng vì công lý nên cũng phải chấp nhận. Nhưng tất cả các lời khuyên của vị ĐB người Quảng Nam cũng chỉ là lời khuyên, mà bất cứ một công dân có trách nhiệm nào cũng không muốn nó xảy ra. Không phải chỉ vì sự tốn kém và càng không muốn chấp nhận một thực tế, càng đi xa, vụ kiện của mình càng có cơ hội. Bởi, vì chúng ta đang nỗ lực cải cách tư pháp và nỗ lực xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN. Vì thế, đảm bảo công lý cho mọi người dân nên và rất nên là điều cần thực hiện trước hết của tòa án các cấp nói riêng và cơ quan tư pháp nói chung. Xin hãy đừng để dân đi xa để kiện. Và xin đừng để những cú “a lô” trở thành cái gì đó rất “tế nhị trong thể chế của chúng ta”- như lời của ĐBQH Trần Du lịch (TP.Hồ Chí Minh).
