Biến phụ phẩm nông nghiệp thành tài nguyên

Nguồn tài nguyên khổng lồ bị lãng phí

Số liệu thống kê cho hay, mỗi năm, Việt Nam tạo ra khoảng 160 triệu tấn phụ phẩm nông nghiệp, song mới chỉ 40-50% trong số đó được tái sử dụng.

Theo các chuyên gia, nông nghiệp thực chất “không có chất thải, chỉ có tài nguyên chưa được khai thác”. Nếu được xử lý đúng cách, các loại rơm rạ, trấu, bã mía, phân chuồng hay vỏ tôm cá... -có thể trở thành nguồn tài nguyên thứ cấp để sản xuất phân bón hữu cơ, năng lượng sinh học hoặc vật liệu sinh khối phục vụ xuất khẩu.

Ông Trần Thanh Nam - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) cho biết, quá trình sản xuất nông nghiệp cũng tạo ra một lượng phế, phụ phẩm lớn. Ước tính, tổng lượng phụ phẩm trong nông nghiệp của Việt Nam là gần 160 triệu tấn. Trong đó, có khoảng 90 triệu tấn phụ phẩm sau thu hoạch từ cây trồng, từ quá trình chế biến nông sản của ngành trồng trọt (chiếm 56,2%); 62 triệu tấn phân gia súc, gia cầm từ ngành chăn nuôi (chiếm 38,7%); 6 triệu tấn từ ngành lâm nghiệp (chiếm 3,7%) và khoảng gần 1 triệu tấn từ ngành thủy sản (0,6%)... Theo ông Nam, nếu khai thác hết nguồn phụ phẩm gần 1 triệu tấn bằng các công nghệ cao có thể thu về từ 4-5 tỷ USD, nhưng hiện mới đạt khoảng 275 triệu USD.

Trong khi đó, đại diện Viện Chiến lược Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (Bộ NNMT) cho biết, với nguyên tắc “mọi thứ đều là đầu vào của thứ khác” nên việc tái sử dụng phụ phẩm không chỉ giúp giảm ô nhiễm mà còn mang lại giá trị kinh tế đáng kể. Rơm rạ và trấu có thể ép thành viên sinh khối xuất khẩu; chất thải chăn nuôi được chuyển hóa thành khí sinh học; còn phụ phẩm thủy sản được chế biến thành dầu sinh học hay phân bón hữu cơ, mang lại nguồn thu hàng tỉ USD mỗi năm.

Điều này cho thấy, kinh tế tuần hoàn đang trở thành hướng đi chiến lược trong tiến trình chuyển đổi xanh của Việt Nam, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Trong đó, nông nghiệp được xem là lĩnh vực tiên phong, nơi phụ phẩm không còn là rác thải mà trở thành nguồn tài nguyên tái sinh phục vụ phát triển bền vững. Và kinh tế tuần hoàn chính là chìa khóa giúp Việt Nam giảm phụ thuộc vào tài nguyên, cắt giảm phát thải, mở rộng cơ hội việc làm xanh trong tiến trình chuyển đổi sang nền kinh tế bền vững.

Nguồn thu mới

Theo Thứ trưởng Bộ NNMT Trần Thanh Nam, hiện có nhiều mô hình hay áp dụng nguyên lý kinh tế tuần hoàn gắn với tăng trưởng xanh, sử dụng phụ phẩm trong nông, lâm, thuỷ sản là nguồn tài nguyên tái tạo. Như từ mía, mật rỉ, bã sắn... có thể sử dụng nguyên liệu sản xuất ethanol; phụ phẩm nông nghiệp cũng được chế biến thành thức ăn gia súc dạng viên. Các mặt hàng này xuất khẩu mang lại giá trị rất cao, khoảng 1-5 USD/kg.

Theo PGS.TS Nguyễn Duy Cần, nguyên Phó Giám đốc Viện Nghiên cứu phát triển Đồng bằng sông Cửu Long (nay là Viện Mekong thuộc Đại học Cần Thơ), ĐBSCL đóng góp hơn 50% sản lượng lúa gạo cả nước. Với sản lượng lúa 24-25 triệu tấn/năm, ước tính ĐBSCL có khoảng 5 triệu tấn trấu. Trong đó, khoảng một nửa được sử dụng cho các mục đích như đốt lò, nung gạch. Số còn lại thường bị đốt bỏ hoặc thải xuống sông, gây ô nhiễm nghiêm trọng.

Ông Cần cho biết, kết quả khảo sát khẳng định nguồn trấu tại ĐBSCL hoàn toàn có thể đáp ứng tốt nhu cầu cho sản xuất nhiệt điện. Thực tế tại các nhà máy xay xát, việc xử lý trấu luôn là bài toán nan giải. Toàn bộ trấu phát sinh được thu gom vào kho chứa kín, có hệ thống lọc bụi để hạn chế tối đa ảnh hưởng môi trường. Lượng trấu này sau đó được bán cho các lò gạch hoặc cơ sở sản xuất củi ép.

Đồng quan điểm, TS Lê Văn Bảnh - nguyên Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL cho rằng, giá trị của vỏ trấu đã thay đổi đáng kể. Nhiều công ty thu mua trấu để ép củi xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Hàn Quốc, Nhật Bản, châu Âu. Ông Bảnh nhấn mạnh, với sự hỗ trợ của khoa học công nghệ, trấu có thể trở thành nguyên liệu có giá trị cao. Một bước tiến quan trọng là việc đưa vào vận hành Nhà máy Điện sinh khối Hậu Giang tại Cần Thơ, với tổng công suất 20MW. Đây là nhà máy điện sinh khối sử dụng trấu đầu tiên tại Việt Nam.

Giới chuyên gia kinh tế nhận định, với tiềm năng lớn tại các địa phương trọng điểm lúa gạo như An Giang, Đồng Tháp, ước tính có thể xây dựng hơn 100 nhà máy điện trấu với công suất từ 500KW - 20MW. Mỗi nhà máy công suất 10MW/năm có thể tiêu thụ 80.000 - 90.000 tấn trấu, góp phần giải quyết triệt để tình trạng thải trấu ra môi trường, hướng tới một nền nông nghiệp xanh và bền vững.