Bộ trưởng Giáo dục: Không đào tạo tiến sĩ ồ ạt rồi để tự tìm việc

Bộ trưởng Giáo dục Phùng Xuân Nhạ bên hành lang Quốc hội. (Ảnh: Võ Hải).

Bộ Giáo dục đang xin ý kiến cho dự thảo đề án Nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, trong đó mục tiêu là đào tạo giảng viên có trình độ tiến sĩ khoảng 9.000 người với kinh phí dự kiến 12.000 tỷ đồng. Bên hành lang Quốc hội sáng 16/11, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ trao đổi thêm với báo chí về vấn đề này.

PV: Tại sao Bộ Giáo dục đặt mục tiêu đào tạo tiến sĩ trong đề án nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ: Tỷ lệ tiến sĩ ở Việt Nam hiện nay khoảng 21%, như vậy là quá thấp nên phải nâng lên, theo đề án 911 phải là 35%. Nếu với 9.000 tiến sĩ như trong đề án thì cũng mới đáp ứng được 30%.

9.000 tiến sĩ này không phải đào tạo mới hoàn toàn và đề án cũng không phải là mới. Đây là đề án chỉnh sửa từ đề án 911, trong đó tập trung rất sâu vào việc thu hút tiến sĩ đã đào tạo ở nước ngoài về làm việc; tạo cơ chế, chính sách làm sao để các tiến sĩ làm việc tốt, đặc biệt là người kiêm nhiệm. Hiện nay, số tiến sĩ kiêm nhiệm vào khoảng 10.000.

Việc đào tạo tiến sĩ cũng không tràn lan. Chúng ta không tập trung vào số lượng mà vào chất lượng để đáp ứng được yêu cầu đào tạo.

Để đảm bảo chất lượng đào tạo tiến sĩ với số lượng lớn như dự thảo, Bộ sẽ kiểm soát thế nào?

- Bộ Giáo dục đã ban hành quy chế đào tạo tiến sĩ với yêu cầu cao hơn (chẳng hạn phải có thời gian học tập trung, có bài báo khoa học đăng trên các tạp chí quốc tế…) và đang siết chặt việc này thông qua việc thanh tra, kiểm tra thường xuyên. Lúc đầu nhiều cơ sở đào tạo cũng rất lo ngại nhưng cũng phải chấp nhận.

Cách tiếp cận của đề án này là nhà nước định hướng và hỗ trợ chứ không làm thay. Các cơ sở giáo dục đào tạo và bản thân người đi học phải có trách nhiệm đảm bảo chất lượng. Nếu người đi học đáp ứng được các tiêu chuẩn thì sẽ được nhà nước cấp học bổng, có thể toàn phần, hoặc một phần. Như vậy sẽ mở rộng đối tượng, tất cả mọi người đều có thể tham gia, không phân biệt công hay tư.

Thực tế nhiều người đi học bằng ngân sách nhà nước nhưng sau đó không trở về nước. Cơ chế để thu hút nhân tài trở về trong đề án này là gì?

- Điều quan trọng là đào tạo phải gắn với nhu cầu sử dụng. Người sử dụng có nhu cầu tuyển dụng, cử người đi học, chứ không phải cứ đào tạo ồ ạt ra rồi tiến sĩ tự đi tìm việc. Cách tiếp cận bây giờ là như thế. Các cơ sở đào tạo phải có trách nhiệm, chủ động để quy hoạch và phát triển đội ngũ, trong đó có đội ngũ đào tạo. Căn cứ vào đó Bộ hỗ trợ bằng cơ chế chính sách, chứ không phải đề án là cử đi học, cắt biên chế rồi đi đào tạo xong không về.

Đổi mới cơ chế quản lý đào tạo về tiến sĩ trong đề án mới đây rất khác với truyền thống. Tổng số tiền không thay đổi, thậm chí trong số tiền đã được Quốc hội phê duyệt chi, không nhất thiết cứ phải dùng hết mà phải căn cứ vào chất lượng đào tạo, nếu không tiêu hết thì trả lại Chính phủ.

Kinh phí đào tạo tiến sĩ ở Việt Nam hiện rất thấp, trong khi ở nước ngoài rất cao. Bộ sẽ điều chỉnh định mức kinh phí đào tạo tiến sĩ trong nước thế nào?

- Chúng ta phải điều chỉnh. Đành rằng người đi học tiến sĩ là tính đến lợi ích sau này và phải hoàn thành trách nhiệm, nhưng những người giỏi thì lại có rất nhiều cơ hội có học bổng. Chúng ta muốn những người giỏi đi học tiến sĩ và nhà nước đứng ra để hỗ trợ thì cũng phải tính toán mức kinh phí cho phù hợp. Dĩ nhiên có thể mức hỗ trợ không bằng các học bổng khác, nhưng cũng phải đáp ứng yêu cầu đào tạo và tính đến điều kiện phát triển cho người học.

Bộ Giáo dục đã làm việc với Bộ Tài chính và sẽ tính toán làm sao để suất đào tạo tiến sĩ phù hợp với từng vùng, từng miền. Tuy nhiên, theo tôi hiện nay chúng ta có nhiều cơ sở đào tạo rất tốt, do vậy nên khuyến khích liên kết với nước ngoài để cùng đào tạo, cùng hướng dẫn, không nhất thiết phải gửi tất cả ra nước ngoài.

Kinh phí dự kiến 12.000 tỷ đồng để đào tạo tiến sĩ sẽ được sử dụng ra sao?

- Kinh phí này sẽ không rót về cơ sở đào tạo mà là chi trực tiếp cho những người đáp ứng được các tiêu chuẩn để được nhận học bổng. Tức là số tiền dạng học bổng, ai giành được thì được hưởng, được nhà nước ưu đãi đào tạo, chứ không phải chia tiền rót về địa phương, rót về các cơ sở.

Ông nghĩ sao về nhận xét muốn nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên thì phải song song với việc nâng cao thu nhập cho họ?

- Đây là vấn đề rất lớn. Hiện Bộ rà soát chuẩn giáo viên, chuẩn hiệu trưởng, chuẩn cán bộ quản lý nhà nước về giáo dục. Khi cải tiến chuẩn theo hướng tốt lên thì lương cũng phải đi theo. Tất nhiên Bộ không quyết định được vấn đề lương giáo viên. Thế nên Bộ đã làm việc với Bộ Nội vụ để cùng thống nhất trong thang bảng lương, để làm sao triển khai thật tốt Nghị quyết 29 là "giáo viên được hưởng thang bậc lương cao nhất".

Đồng thời, Bộ cũng đang sửa Luật Giáo dục, trong đó thang bảng lương gắn với trách nhiệm đội ngũ. Khi mà yêu cầu nhà giáo phải cao hơn về chuẩn kiến thức, kỹ năng, đáp ứng yêu cầu đổi mới ngành giáo dục căn bản, toàn diện thì chế độ cũng phải phù hợp. Còn nếu chỉ yêu cầu giáo viên phải nâng cao chất lượng mà chế độ vẫn như cũ thì không được.

Đến nay, qua làm việc sơ bộ, các Bộ trưởng cơ bản cũng thống nhất ủng hộ tinh thần này. Vấn đề trách nhiệm phải đi cùng với quyền lợi không đơn giản, nhưng phải làm.